Ku aka Afrika-Dzonga, hi ku aka mabindzu ya vantshwa

Afrika-Dzonga ri tekiwa tanihi matiko lawa ya pfumalaka ndzingano emisaveni naswona switandzhaku swa kona swi khumbha vantshwa swinene.

Tiko ra hina ri na nhlayo ya le henhla ya vanhu lava pfumalaka mintirho emisaveni, naswona 46% wa vanhu lava va na malembe ya le xikarhi ka 15 na 24. Kambe vanhu lava i ntlawa wa vanhu lava kotaka ku tinyiketela ka vona swi nga cincaka ikhonomi ya hina – loko ho vekisa eka vona, hi va nyika vuswikoti lebyi va byi lavaka.

Ku tlula hafu ya van’wamabindzu va hina i vanthswa. Naswona tanihileswi mi swi tivaka leswaku mabindzu hi yin’wana ya tindlela leti fambisaka nhluvukiso wa ikhonomi na ku tumbuluxa mintirho, swi vula leswaku rixaka leritaka ri na nkoka eka ku cinca vumundzuku bya tiko. Ku vona leswaku hi fikelela vumundzuku bya muxaka lowu, hi fanele ku seketela ku tinyiketela ka vona na swivono swa mabindzu ya vona, ku tiyisisa leswaku va nga tumbuluxa mabindzu lama hlayisekeke ku nga ri ku tiyisela ntsena, kambe ma hanya.

Ku aka xiyimo xa mabindzu.
Tiko ra Afrika-Dzonga ra ha ri na ndlela yo leha ku ya emahlweni hi nga se va na xiyimo lexi tlakusaka mabindzu. Ku ya hi xiyimo xa mabindzu laha tikweni, Afrika-Dzonga ri le ka xiyimo xa vu 49 ehenhla ka 54 wa matiko hi lembe ra 2019. Xiyimo lexi xi kombisa leswaku ku na mintlhonltho ya le henhla leyi mabindzu ya vantshwa ya langutaneke na swona leswi hi faneleke ku swi lulamisa hi xihatla.

Kambe mintlhontlho ya xiyimo xa mabindzu laha tikweni a yi hangalakanga ku ringana, laha ku nga vanhu lava fanaka lava khumbhekaka hi vusweti na ku pfumaleka ka mintirho leswi khumbhekaka nakambe hikokwalaho ka mintlhontlho ya mabindzu. Vumbhoni byi kombisa leswaku mabindzu ya vanhu lava a va ri ehansi ka ntshikelelo enkarhini lowu hundzeke va humelerisa van’wamabindzu vantsongo loko ku fananisiwa na lava nga le ka xiyimo xa kahle. Hambileswi swi nga hlamarisiki, hi ku langutisa leswaku ku pfumaleka ka switirhisiwa na dyondzo swi na switandzhaku swa nkarhi wo leha eka ku humelela ka mabindzu. Swi na mbuyelo wo biha eka tindhawu ta le swidakanini na le malokixini ya Afrika-Dzonga.
Ku na nhlayo yo tlula 60% eka nhlayo ya vaakatiko lava pfumalaka mintirho ehenhla ka 22 wa mamiliyoni ya maAfrika-Dzonga lava tshamaka eswidakanini na le malokixini, swi le rivaleni leswaku vanhu lava va lava mpfuno wa xihatla wo langutisiwa loko swi ta eka timhaka ta mintirho. Naswona hikuva ha swi tiva leswaku mabindzu ya tumbuluxa mintirho, swi vula leswaku hu fanele ku langutisisa eka matshalatshala yo tlakusa vuswikoti eka tindhawu leti.
Ku tumbuluxa mintirho eka tindhawu leti swi ti tisa ku cinca lokunkulu, tanihileswi tindhawu leti ti nga na nhlayo ya le henhla ya vusweti. Enkarhini wa sweswi mabindzu ya le malokixini ya kota ku tumbuluxa mintirho ya 17% etikweni laha ku nga na 2.5 wa mamiliyoni ya vatirhi leswi nghenisaka 6% wa mali ya tiko.
A ku pfumaleki talenta emalokixini na le swidakanini. I kaya ra migingiriko ya mabindzu lawa ya seketeriwaka hi vaaki. Vana’wamabindzu va le malokixini va tiveka swinene hi ku tiva timakete ta vona. Va swi kota ku aka vuxaka lebyi endlaka leswaku mabindzu lamantsongo ya hlayiseka eka ikhonomi ya le lokixini, laha ku tlula hafu va tshembhelaka eka mabindzu lamantsongo tanihi vaxavi.

Ku aka mabindzu ka aka Afrika-Dzonga
Ku na mintlhontlho yo hlaya leyi van’wamabindzu lavantsongo va langutaneke na yona – Ku sukeka eka tihakelo ta le henhla ta ti data ku ya eka ku tsandzeka ka timhaka ta dyondzo, Kambe ku na maendlelo lawa ya endleriweke ku langutana na ku tisa swintshuxo ku pfuna van’wamabindzu va vanthswa ku dyondza vuswikoti lebyi lavekala ku kula.
Leswi hi leswi pfhumba ra Fetola Yoth Start-UP Accelerator Programme ri lavaka ku swi endla. Pfhumba rintshwa, ra lembe rin’we leri endleriweke ku pfuna vantshwa lava navelaka ku kula eka mabindzu ku tumbuluxa swivono swa vona swa mabindzu. ri kongomisiwile eka vantshwa lava nga tirhiki, lava heteke tidyondzo ta yunivhesiti, lava paseke ntlawa wa 12, van’wamabindzu va malembe ya le xikarhi ka 18 na 35, pfumba leri ri ta dyondzisa vantshwa va 100 vuswikoti lebyi lavekaka ku tumbuluxa swivono swa vona swa mabindzu na ku sungula mabindzu ya vona ehansi.
I xintshuxo lexi vulavulaka na swirhalanganyi swinkulu leswi langutaneke na van’wamabindzu va vantshwa: ku pfumaleka ku vuswikoti bya nkoka bya mabindzu, ku fikelela vahlohloteri na nkateko wo ringeta swivono swa mabindzu. Loko leswi swi pfumaleka, van’wamabindzu va vantshwa va nga tikuma va wela eka lava hafu ya mabindzuya kona ya hlulekaka eka lembe ro sungula.
Ku endla vuvekisi eka mabindzu ya vantshwa swi na nkona. Migingiriko ya van’wamabindzu yi le henhla eka vanhu va malembe ya 25 na 35, leswi hi kombaka leswaku lawa hi wona malembe ya nkoka yo langutana na ku kuma mfuno.
A hi lavi ntsena ku hlohlotela milorho ya vantshwa eka vumundzuku lebyi nene, kambe hi tlhela hi lava ku va nyika vuswikoti lebyi nga pfunaka ku aka Afrika-Dzonga.