Nhenha ya matsalwa yi xiximiwa

Share the News

Yunivhesiti ya Thekinoloji ya Tshwane [TUT] yi xixime mutsari wa ndhuma hi digiri ya Vudokodela. Mutsari, Max Makisi Marhanele loyi a tivekaka ngopfu tani hi “Bra Max” ka lava va n’wirhandzaka. Marhanele hi wu n’wani wa vatsari lava vanga hoxa xandla eka ku Tlakusa Ririmi ra Xitsonga, hiku tirhisa ntokoto wa yena wa Matsalwa na vutlhokovetseri. Bra Max, u velekiwile eBarota endhawini ya le makaya, naswona hi 1959, ndyangu wa yena wu rhurhele eHolofani, eXifundzhankulu xa Limpopo.

Tanihi mutsari, Dokodela Marhanele u kombisile ku tinyiketela lokukulu eka Matsalwa naswona u kandziyisile tibuku to hlaya leti nga bumabumeriwa hi vaxopaxopi. Ndlela yo tsala ya mutsari Marhanele yi hlawulekile, naswona tibuku ta yena ti koke vunyingi bya vahlayi rinoko, ku suka eka tinxaka to hambana-hambana ta Vatsonga eka malembe hinkwawo. Dkd Marhanele u kotile ku tumbuluxa swimunhuhatwa leswi nga tsakisa no dyondzisa na switlhokovetselo leswi nga twala kahle eka vahlayi.

Loko Dok M.M Marhanele a nyika mbulavulo loko a amukela ku xiximiwa u vurile leswaku “Ndzi vile na norho loko ndza hari jaha, naswona norho wa kona a kuri ku va mutsari wa ndhuma wo famba na tinguva. Ndzi hlayisile norho wolowo ekusuhi na mbilu ya mina, naswona i ntsako lowukulu leswaku sweswi ndzi kota ku wu avelana na n’wina hinkwenu laha namuntlha”.

Dok Marhanele u yile emahlweni a vula leswaku “Xiphemu xa ku tika, lexi a xini hlupha eka ku tsala a ku ri leswaku ndzita tsala hi yini. Xiphiqo xin’wana a kuri ku endla leswaku matsalwa ya mina yanga hangalaki-hangalaki leswaku loko vanhu lava navelaka ku hlaya matsalwa ya mina va kuma leswaku ya hlayeka,”

“Nkateko wa kona, vatsari lavakulu vo fana na E.M Nkondo, E.P Ndhambi na B.J Masebenza va ndzi pfunile swinene tanihi laha va koteke ku hlanganisa matsalelo ya tinovhele na tivholumo to hlaya ta tibuku na ta vutlhokovetseri ta mina,” ku Vula Dkd Marhanele.

Loko Bra Max a ya emahlweni u paluxile leswaku, “Mhaka yin’wana a ku ri ndlela yo teka mintokoto ya mina hinkwayo eka matsalwa, ndzi yi hlela yi va nchumu lowu hlayekaka ni lowu tsakisaka eka lava a va ta hetelela va hlayile ntirho wa mina”.

Dok Marhanele u sungurile ntirho wa yena hi lembe ra 1973 loko a hlawuriwa ku va Mupfuni wa Mudyondzisi exikolweni xa le henhla xa Bankuna eNkowankowa. Kusuka kwalana a nga ha langutangi endzhaku lani exikarhi ka 1975-1980, u sukile ka kuva Nhloko ya ndzawulo ya Xitsonga na History kuya eka kuva Xandla xa nhloko ya xikolo xale henhla xa Bankuna. Eku heteleleni, hi 1980, u hlawuriwe ku va Nhloko ya Xikolo xa le Henhla xa Akan.

Exikarhi ka 1982 na 1983, Dok M.M Marhanele u tatile xikhundlha xa xandla xa mutshamaxitulu wa Nhlangano wa Tinhloko ta Nhloko ta le Hlanganani (HLAPA). Ku sukela hi 1980 ku fika hi 1985, a ri mukamberi wa Xitsonga eka tikholichi ta dyondzo naswona u tirhile tanihi mukamberi lonkulu wa History eka Giredi ya 12 ku sukela hi 1975 ku ya eka 1978. Ku ya emahlweni, u langutile Xikambelo xo Hetelela xa Giredi ya 12 eSwikolo swa Nhloko ya Mopani ku sukela hi 2008 ku ya eka 2009.

” Ndzi fambisile ntirho wa vutsari eka ndzawulo ya Art and Culture eXifundzheninkulu xa Limpopo ku sukela hi 2000 ku fikela hi 2007, ndzi tlhele ndzi tirha tanihi xirho xa Huvo ya Theminoloji ya swa nawu eXifundzheninkulu xa Limpopo hi 2007, naswona a ndzi ri mutsundzuxi eYunivhesiti ya venda.” ,” Ku vula Dkd Marhanele.

Handle ka ku Tsala, mutsari Dok Marhanele u tlhele a kombisa ku tinyiketela eka dyondzo, hiku avela vutivi na ntokoto wa yena eka ku tsala hi ku tirhisa tiwekhixopo, hambi kuri ku dyondzisa, u hlohlotele rixaka leri landzelaka ra vatsari ku landzelela mikondzo ya yena.

Ku xiximiwa Marhanele hi ku nyikiwa ka Vudokodela loko swita ka ku hoxa xandla eka matsalwa ya Xitsonga hi Yunivhesiti ya Thekinoloji ya Tshwane [TUT] i ku humelela lokukulu. Ku lemuka loku ku kombisa ku hoxa xandla lokukulu ka mutsari eka vaaki va matsalwa [the literary community], naswona ku ta hlohlotela vatsari vo tala lava ha ku sungulaka ku landzela mikondzo ya Dok Marhanele.

Matsalwa i ncumu lowu hoxaka xandla swinene loko swita eka ku tlakusa Ririrmi naswona, hi vuswikoti bya yena, na ku tinyiketela ka yena eka dyondzo, Dok Marhanele u kotile ku khumba vutomi bya vanhu vo tala. Leswi swinga endla leswaku TUT yi lemuka ku hoxa xandla ka yena hikun’wi xixima hi Vudokodela, naswona i ku xiximiwa lokun’wi fanelaka, naswona I ku tlangelaka ku humelela ka yena tanihi mutsari.

Man’wana ya masagwadi lawa a ma kumeke eka malembe lawa ya hundzeke ya katsa, the literature lifetime achievement award (south Literacy Awards 2007, Department of Arts and Culture); the BKM Mthombeni Award in 2005; The first Price at the Limpopo Literature Awards and at he Mama Seka Community Awards in 2009.

Manwani ma matsalwa lawa Dok Marhanele a matsaleke no ma kandziyisa, handle ko pfuniwa kumbe ku hoxa xandla hi van’wani vatsari ma katsa lawa:

  1. Vumunhu bya Phatiwa (Poetry) J L Van Schalk.
  2. Swifaniso swa vutomi (Poetry) J L Van Schalk
  3. Marhambu ya nhloko (Poetry) Bila Publishers.
  4. Byokota – Madlayisani (Drama) Sasavona Publishers.
  5. Xingulana xa Ririmi (Grammar Handbook Chiefly intended for grade 11 and 12 learners). First Edition by J L Van Schalk.
  6. Xingulana xa Ririmi (Grammar Handbook Chiefly intended for grade 11 and 12 learners). second Edition by Sasavona Publishers.
  7. Great Stew of Poetry and Drama, Sasavona Publishers.
  8. Swihundla swa Makwangala (Fiction) P& H Publisher
  9. The Essentials (Poetry)
  10. Coversham as I see it .

Naswona matsalwa lawa a tirheke na van’wani vatsali makatsa lawa ya landzelaka:

  1. Tihlungu ta Rixaka (Xitsonga monolingual Dictionary) M.M Marhanele & V Bila, More than 1000 pages Bria Publishers.
  2. Xilamulelamhangu by M M Marhanele & V Bila , An English Xitsonga Dictionary.
  3. Mbiga ya Vulombe M M Marhanele & M J Maluleke ( Poetry)
  4. Vutomi M.M Marhanele & Dr .O R Chauke. (poetry)
  5. Mbhombhela M M Marhanele & V Bila. Bila Publishers.
  6. Endzhutini wa Xidimokirasi M M Marhanele and Ndlovu L R (porty), Mount Knowledge Publisher house.
  7. Mbita ya switsongo by Guman & M M Marhanele.
  8. Hlanganani Miehleketo (poetry), Written and edited by M M Marhanele, C Publishers.
  9. Xihakahlwa (under review) M M Marhanele & T P Magayisa (poety).

Kasi loko swita a ka ku tsala no tlhela a xopaxopa matsalwa, swikatsa lawa:

  1. Rihajahoja ra Vutlhokovetseri, Grade 8-12, Juga & Co 1996-1999
  2. Mbhombhela (short stories) Bila Publishers 2011.
  3. A Ru Hlanhleki by Prof S M Risenga, Editor, Nhlalala Books
  4. Swi Hlola ku Humelela (Drama) Thomas Hlogwane, Editor

Natinwani tibuku leti a nga hoxa andla eka tona.

Dkd Marhanel u tlherile a hoxa xandla eka tin’wani tibuku ta vutlhokovetseri lani a kuri tibuku ta hlengelo ku fana na tibuku to tanihi:

  1. Timbila Poetry 2001- 2013, Bila Publishers
  2. Mpambulwa wa switlhokovetselo by Prof C T d Marivate, J L Van Schalk Publisher.
  3. Madaladala (poetry) by Prof C T d Marivate, J L Van Schalk Publisher.
  4. Dzundze ra Switlhokovetselo by K J Nkazana, J L Van Schalk Publisher.
  5. Crossroads of the Century (poetry) by Brian Joubert, Managing Editor, P o e t r y institute of Africa.

6. Band of Troubadours, 2005-2007 winners. South African Literacy Awards.

Kasi lawa a hi wona tsena matsalwa lawa Dkd Marhanele a matsalaka kumbe ku hoxa xandla eka wona, kungava na man’wani motala tani hi leswi kunga mutsali wa ntokoto

Mathunse Hlukani

Hlukani Mathunse is a talented journalist and media professional with a passion for storytelling and community engagement. He graduated from the University of Venda with a degree in Media Studies, where he honed his skills in writing, research, and multimedia production. During his studies, Hlukani began his career as a broadcaster at the Malamulele community radio station, where he quickly made a name for himself as a dynamic and engaging on-air personality. He developed a strong following among local listeners, who appreciated his thoughtful reporting and insightful commentary on a wide range of topics. In 2023 March, Hlukani joined the team at Nthavela newspaper as a journalist, where he has continued to excel in his craft. He has covered a diverse range of stories, from local politics and social issues to arts and culture. Throughout his career, Hlukani has demonstrated a deep commitment to serving his community and giving a voice to the voiceless. He is widely respected for his professionalism, integrity, and dedication to journalistic excellence, and is considered one of the rising stars in South African media.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *