KU RILIWA HI MATHOLELE ETUT

Hi Themba Chauke

Ntirho wo tihlanganisa na vaaki lowu a wu khomiwile hi Yunivhesithi ya Thekinoloji ya Tshwane (TUT) ekerekeni ya Philadephia, a wu helanga kahle endzhaku ka loko vaaki va lavile ku tiva hi matholelo ya vatirhi lava va tirhaka endhawini liya.

Ntirho lowu a wu endleriwile ku nyika vaaki va le Giyani nkateko wo burisana na vufambisi bya TUT, xikan’we na ku lava ku basisiwa eka timhaka to hambana-hambana. Ku vile na hoyi-hoyi loko yunivhesithi yi hlamusela leswaku vatirhi lava va tirhaka eka khamphasi leyi va thoriwile emahlweni ka Muyimeri wa Vaaki (CLO) loyi a nga na vutihlamuleri byo fambisa matholelo loko a ta va a thoriwile.

Loko va twa sweswo, vanhu endzeni ka holo va bile huwa va nga ha lawuleki, va koxa leswaku lava va thoriweke hi TUT va hlongoriwa leswaku ku thoriwa swi sungula ehansi.

“Tanihi vayimeri va Giyani Business Forum, foramu leyi yi yimelaka mabindzu yo hundza 400, hi twile leswaku mi bohelerile vanhu lava a va rhumeriwile ku ya eka nhlengeletano na swiyenge swa vaaki, ku sayina ntwanano wo sivela ku paluxa vuxokoxoko, leswi swi va sivelaka ku hi byela leswi swi humelelaka.

 “A mi hlangana na vona mikarhi hinkwayo, kambe a hi tivi nchumu eka leswi mi vulavulaka hi swona, hikuva mi va pfarile milomo, naswona a va nge vuli nchumu. Vuxokoxoko lebyi mi hi nyikaka byona namuntlha i byi ntshwa eka hina,” ku vula un’wana wa vayimeri va van’wamabindzu, loyi a tivekaka swinene tanihi Makhoseni.

“Yin’wana mhaka leyi hi lavaka ku basisiwa eka yona i mhaka ya Vakondleteri va Vaaki. A hi swi tivi leswaku i va mani kumbe laha va kumekaka kona, hina hi tiva leswaku laha eGiyani, hi hava vakondleteri va vaaki,” ku engetela un’wana wa swivulavuri, Percy Mthombeni. U vurile leswaku hinkwavo lava va thoriweke hi TUT va fanele ku hlongoriwa ku thorhiwa hi vuntshwa.

Hi ku vona leswaku timhaka a ta ha lawuleki, Meyara wa Giyani Thandi Zitha u nghenelerile a tshembhisa leswaku u ta rhamba nhlengeletano lowu wu nga ta katsa TUT, Giyani Business Chamber na masipala ku ololoxa swiphiqo leswi.

“Hi swi twile swivilelo swa n’wina, kambe ndzi lava leswaku hi nga vulavuli hi swona laha. Ndzi ta lulamisa nhlengeletano na TUT laha mi nga ta humesela swivilelo swa n’wina,” wa hlamusela a kongomisile marito eka va Giyani Business Chamber.

Hambiswiritano, u sorile leswi TUT yi fambiseke ha kona matholelo, a vula leswaku ma tekela ehansi masipala. “Matholelo a ma nga tshamisekanga”

 “Tiphurojeke hinkwato leti ti fikaka laha, ti toloverile ku kuma mpfuno eka masipala loko va lava vatirhi. Kambe leswi TUT yi tholeke ha kona vatirhi, swi nga ha endla leswaku na hina hi lava ku tiyisisa leswaku vanhu lava va thoriweke hakanene i vatshami va le Giyani,” wa hlamusela a beriwa mavoko hi ntshungu eholweni.

“Hambi ku ri hina masipala, hi twa hi tekeriwile ehansi, hi ndlela leyi swilo swi endliweke ha kona. TUT a hi phurojeke yo sungula eGiyani. Xikombiso, hi na phurojeke ya mati leyi yi fambisiwaka hi Contsruction North, naswona va tirha na hina ku kuma vatirhi.”

 “Hi kombela leswaku xiyimo xi lulamisiwa. Kusuka namuntlha, a ku fanelanga ku thoriwa munhu ehandle ka vutivi bya masipala. Xo hetelela, hi lava ku vona hofisi ya mukondleteri wa vaaki leswaku yi pfuriwa leswaku vaaki va ta tiva laha va faneleke kuya kona loko va lava ku pfuniwa,” wa hlamusela.

Kasi nhloko ya nkarhinyana ya TUT eGiyani, Isaac Tlhabadira, u amukerile swivilelo swa vaaki, laha a vuleke leswaku yunivhesithi yi tinyiketerile ku nyika vaaki ndleve. “Hi ku yingisela swivutiso na swilo leswi swi humesiweke, hi vula leswaku a hi lo lulama. Hikokwalaho hi ri kona namuntlha tanihi vaaki, ku humesa leswi swi nga mi tsakisiki, leswaku hi ta swi yingisela,” wa hlamusela.

Tlhabadira u kombisile leswaku ku makiwa ka khamphasi swi le ka 10%, naswona a swi languteriwile ku gimetiwa hi ti 15 N’wendzamhala 2025. “Hi laha hi nga ta vitana nhlengeletano na vaaki ku va tivisa nakambe,” u ya emahlweni.

U kombisile leswaku khamphasi leyi eGiyani, i yo sungula ya muxaka lowu ematikoxikaya. “Hi na khume wa tona emadorobeni, naswona leyi i yo sungula ematikoxikaya. Leswi swi va kona hikuva hi tshembha leswaku n’wana wa wantima wa le matikoxikaya a nga boheki kuya eCape Town, kumbe kun’wana ekule ku kuma dyondzo ya xiyimo xa le henhla,” wa hlamusela,

“Loko xichudeni xi humelela kusuka eka khamphasi leyi, xi fanele kuva na tidyondzo leti ti fanaka na leti ti dyondzisiwaka ePolokwane, Pitori, Soshanguve, kumbe eMalahleni,” wa gimeta.