Va endli va Switina va Patsiwa na va Zamazama

Hi Themba  Chauke

Pfhumba ra maphorisa ra Vala Umgodi, ri ya emahlweni ri endliwa exifundzheninkulu xa Limpopo, ku katsa na le tindhawini ta Giyani, leswi ku vuriwaka leswaku i migingiriko yo lwisana na timhaka to cela migodi swi nga ri enawini.

Eka pfhumba leri endliweke sweswi, ku khomiwile vaehleketeleriwa va 10, va malembe ya le xikarhi ka 21 na 54, lava va khomiweke hi swihehlo swo hambana-hambana, leswi swi katsaka ku cela migodi swi nga ri enawini xikan’we na ku tlula milawu ya ku nghena laha tikweni. Pfumba leri i matshalatshala ya maphorisa ku lwisana na timhaka ta vugevenga lebyi byi nga ri ki enawini ntsena, kambe lebyi byi onhaka na mbango xikan’we ni tindhawu ta vaaki.

Eka lava va khomiweke, va katsa vanhu va mbirhi, hinkwavo ka vona va na malembe ya 36, lava kumiweke va ri ka rhi va hluta swicelwa swo hlawuleka etindhawini ta Giyani. Ku khomiwa ka vanhu lava swi ve kona hokowalaho ka pfhumba ra vuhlorhi hi maphorisa emugangeni wa ka Mavalani, etlhelo ka nambu wa Nsami.

Ku ya hi vuhlorhi lebyi byi hlengeletiweke, maphorisa ya tirhile hi vurhonwana, ku kota ku khoma vaehleketeleriwa lava. Hi nkarhi wa pfhumba, maphorisa ya tekile switirhisiwa swo hambana-hambana leswi ku tshembhiwaka leswaku hi swona a swi tirhisiwa ku hluta swicelwa ku katsa na saka leri a ri ri na swicelwa swo hlawuleka. Swin’wana switirhisiwa leswi swi kumiweke swi katsa tipiki, swipedi na tifoxolo Switirhisiwa leswi swi tekiweke swi ta
tirhisiwa eka vulavisisi lebyi byi ya ka emahlweni kumbe tanihi vumbhoni eka mitshamo ya le khoto.

Hambiswiritano, ehandle ka pfhumba ro hlotana na vanhu lava endlaka migingiriko ya migodi swi nga ri enawini, vaaki va vilerisiwa hi ku khomiwa ka vaaki lava va celaka misava ya vumba hi xikongomelo xo endla switina.

Maendlelo lawa ya xinto, ya tolovelekile ku endliwa hi vaaki lava va sweleke tanihi hi ndlela ya ku tihanyisa hi vumaki bya le hansi, naswona hi mikarhi yo hlaya a va tivi nchumu hi milawu leyi yi nga kona. Vaaki vo tala va kombisile ku ka va nga tsakisiwi hi ku tirhisiwa ka nawu lowu, naswona leswi swi kombisa ku pfumaleka ka vutivi eka milawu leyi yi nga kona yo lawula timhaka ta ku tirhisiwa ka switirhisiwa swa ntumbuluko.

“Leswi swi hi veka eka xiyimo xo biha hikuva hi leswi hi toloveleke ku swi endla ku ringana nkarhi wo leha hi nga swi tivi leswaku hi tlula nawu,” ku vula Wilson Mathebula kusuka emugangeni wa ka Xikwani, loyi a tihanyisaka hi ku endla switina swa vumba ku swi xavisela vaaki. “Ku hisa switina na ku swi xavisela vaaki i ndlela ya mina yo hlayisa ndyangu. Kambe sweswi hikuva ndzi langutanile na nxungeto wa leswaku ndzi nga ha khomeriwa swona, a ndzi tivi leswaku ndzi nga endla yini xo hlayisa ndyangu wa mina,” u ya emahlweni.

Xiyimo lexi xi kombisa xilaveko xa xihatla xo ndyondzisa vaaki na mapfhumba yo tiyisisa leswaku vaaki va tiva mindzilikani ya milawu na maendlelo lawa ya hlayisekeke yo tirhisa switirhisiwa swa vaaki.