Vaxavisi va lava nseketelo wa vaaki
Hi Pilot Manganyi
Ndhawu ya Levubu, ehansi ka Masipala wa Makhado, hi yin’wana ya tindhawu leti tivekaka ngopfu hi swa vurimi. Levubu yi tiveka ngopfu hi ku kurisa mihandzu yo fana na malamula, swinerekisi, timongo, mapapawa, na tibanana. Mihandzu yo tala leyi byariwaka eLevubu i mihandzu leyi xavisiwaka etindhawini to tala ta Afrika-Dzonga. Leswi swi pfuna leswaku kuva na ku ndlandlamuka ka ikhonomi, xikan’we na ku tumbuluxa mitirho ya vaaki va le Levubu.
Hambileswi Levubu yi fuweke hi swa vurimi, vaaki vo tala a va tirhi naswona va tihanyisa hi ku xavisa mihandzu emapatwini. Ku xavisa mihandzu swi hundzukile rihanyo, ngopfu-ngopfu eka vavasati lava yisaka vana eswikolweni. Hambiswiritano, van’wamabindzu va tikeriwa hi ku yisa emahlweni mabindzu ya vona.
Tshinakaho Joyce Mashavhanduna u boxa leswaku va hanya hi ku xavisa mihandzu ntsena, kambe vaaki van’wana a va kombisi nseketelo eka mabindzu ya vona. “Hi hanya hi ku xavisa mihandzu. A swi olovi hikuva vantshwa a va hi seketeli ngopfu. Vana va hina va tirhisa mali yo tala va xava byalwa, ku nga ri ku hi seketela”, ku paluxa Mashavhanduna.
Van’wamabindzu va kombisa leswaku va kuma xitoko xa vona hi mixavo yale hansi kusuka eka mapurasi ya le kusuhi. Mapurasi lawa ya xavisa mihandzu tanihi tibanana, malamula na mihandzu yin’wana yo hambana-hambana. Va kombisa leswaku ku xava ekusuhi a swi pfuni hi ku veka swakudya etafuleni ntsena, kambe swi pfuna na ku ndlandlamuxa ndhawu ya ka vona.
Hambiswiritano, nguva ya ximumu yi tisa ntshikelelo eka mabindzu ya vona. Dowelani Matodzi u kombisile leswaku loko mihandzu yi heta nkarhi yi lo tshama, yi hatlisa ku vaviseka. Leswi swi endla leswaku va lahlekeriwa hi mbuyelo wa vona. “Hi nguva ya ximumu, mihandzu a yi teki nkarhi ku vaviseka, naswona hi boheka ku yi lahla. Leswi swi endla leswaku hi nga vuyeriwi”, ku vika Matodzi.
Hi hala tlhelo, vaxavisi va xavisa va nga ri na ko rilela kona, tanihi ku pfumaleka ka swigwitsirisi na ko tumbela kona, leswi swi endlaka leswaku mihandzu ya vona yi hatla ku vaviseka hikokwalaho ka ku hisa. Vaaki va le Levubu va kombisa leswaku ku pfumaleka ka mitirho ku ya ku andza eka masipala wa Vhembe, ngopfu-ngopfu eka vantshwa, hambi kuri na mapurasi. Van’wana va vaaki va kombisa leswaku vantshwa a va swikoti ku hlayisa mali, leswi swi endlaka leswaku xiyimo xi ya xi tika. Un’wana wa vaaki u boxile leswaku “Swavava ku vona vatswari va hina va xaniseka, xikulu xa hina a hi fanele ku va seketela hi ku xava mihandzu”.
Van’wamabindzu va kombela vaaki leswaku leswaku va kombisa nseketelo hi ku xava mihandzu ya vona. Va kombisa leswaku ku xava ka vona a hi ku xava ntsena, kambe i ku va pfuneta ku hanya. “Hi kombela nseketelo kusuka eka vaaki hi ku xava mihandzu ya hina, nxavo wun’wana na wun’wana wu tisa ku cinca eka vutomi na vumundzuku bya vana va vona”, va vula hi rito rin’we.