GGM yi hluleka ku susa vaaki lava nga riki enawini
Hi Orlando Chauke
Riendzo ra sweswinyana ra MEC wa CoGHSTA, Basikopo Makamu eGiyani ku ya kambela tiphurojeke, ku tise nyingiso eka ku lwisana loku yaka emahlweni ka Masipala wa Greater Giyani (GGM) eka ku nyika tindhawu to tshama eka vaaki. Ku tlula 30 wa malembe, Giyani yi nga si vekela etlhelo tindhawu tintshwa to tshama eka tona. Hikwalaho ka sweswo, varhangeri va ndhavuko va tumbuluxe vutshamo byo fana na Risinga View na B9 ekusuhi na doroba ku pfuna rixaka lerintshwa ku kuma tindlu. Leswi swi vange ku rindza nkarhi wo leha eka vanhu lava lavaka ku xava tindhawu to tshama eka tona, laha van’wana va nga teka hambi ku ri misava swi nga ri enawini eka tindhawu to karhi ta Giyani.
Exikarhi ka 2019 na 2021, Masipala wa Greater Giyani wu tumbuluxile 539 wa tindhawu to tshama eka tona ku pfuneta ku hunguta ku sala endzhaku. Khombo ra kona, tin’wana ta tindhawu leti a ti ri endhawini leyi vuriwaka Matshama-hi-nkanu, laha vanhu va tshameke swi nga ri enawini. Masipala a wu swi kotanga ku veka tsema switandi swa ndhawu leyi hikuva vaaki va arile ku suka. “Hi nkarhi wun’wana, mukhontraka un’wana u boheke ku tshika ntirho wo veka phayiphi endhawini leyi hikuva vatirhi va yena va xungetiwe hi xibalesa hi muaki loyi a anga lavi ku vona phayiphi ya masipala yi hundza hi le mukhukhwini wa yena. U va kombetele hi xibalesa kutani a va xungeta leswaku u ta va balesela loko va ya emahlweni na ntirho wa vona,” ku vula Sharon Sambo, mukhanselara wa wadi eka ndhawu leyi.
Sambo a hlamula xivutiso xa MEC xa leswaku hikokwalaho ka yini masipala wu nga endli ndhawu leyi ximfumo. Ku vuriwa leswaku ndhawu leyi yi vumba tindhawu ta vutshamo ta 55 loko yo va yi hleriwe kahle. Leswi a swi katsi tindhawu hinkwato leti tekiweke endhawini yoleyo. Loko a vutisiwa hi nhlayo ya vanhu lava tshamaka endhawini leyi, Sambo u vule leswaku, hi ku ya hi nxaxamelo lowu a nga na wona, ku na vaaki va 149, lava vunyingi bya vona ku tshembiwaka leswaku i vanhu va matiko mambe. “Vanhu vo tala va vaaki va ndhawu leyi lava sunguleke ku tshama endhawini leyi va sukile naswona sweswi va hirhisa tindhawu ta vona eka vanhu va matiko mambe,” ku vula yena.
Loko a vutisiwa leswaku hikokwalaho ka yini masipala wu nga susi vahlapfa lava nga riki enawini, Nhloko ya Switirhisiwa eka masipala wa Greater Giyani, Thamsanqa Mabunda, u hlamurile, “Hi ringetile kambe hi tsandzekile.” MEC u bakanyerile etlhelo nhlamulo leyi, a vula leswaku masipala wu fanele ku endla swo tala ku rhurhela vanhu no endla ndhawu ya tindhawu leti faneleke to tshama eka tona. “A wu nge vuli ntsena leswaku u ringetile naswona u tsandzekile! Leswi a swi lavi xiboho xa huvo; vufambisi bya masipala byi fanele ku kuma ntlhantlho,” ku vula MEC.
U vule leswaku mfumo a wu nge swi koti ku fuma loko wo tinyiketa eka mhaka yin’wana na yin’wana leyitsongo leyi wu langutaneke na yona. “Leswi ndzi vulaka swona hi leswaku hi lava pulani leyi nga erivaleni yo tlhantlha xiphiqo lexi. Hi yona mhaka ndzi vutisa hi nhlayo ya tindhawu na vanhu lava tshamaka eka tona. “Ndzi nga tsakela leswaku hi lunghiselela ni ku hluvukisa tindhawu, hambiloko hi lahlekeriwa hi tin’wana eka vahlapfa lava nga riki enawini. Ina, hi nga ha lahlekeriwa hi mali yo karhi sweswi, kambe a hi rhangeni hi kongomisa eka ku endla leswaku tindhawu ti va ximfumo na ku hluvukisa tindhawu, ivi hi kuma ndlela yo kuma mali eka tona endzhaku,” ku vula yena.
U nyikile xikombiso xa ndhawu yin’wana laha CoGHSTA yi bohekeke ku nghenelela ku pfuneta ku endla leswaku misava leyi vanhu a va tshamile swi nga ri enawini yi va ximfumo. U vule leswaku masipala eka ndhawu liya a wu tsandeka ku endla ndhawu yi va ximfumo ku kondza CoGHSTA yi nghenelela. “Hi tirhile hi matimba ku rhurhela vanhu eka ndhawu leyi vekiweke kahle leswaku hita kota ku fungha switandi naku endla ndhawu leyi ximfumo,” a hlamusela.
“Ndzi vilerisiwa hi leswi humelelaka laha. Eka n’wina, Xipikara, na Nhloko ya Switirhisiwa, ndzi siya leswi eka n’wina: loko ku rhurhela vanhu lava swi tika, a hi laveni ndlela yo rhula yo khoma mhaka leyi. A hi nge tshiki ntsena hi vula leswaku a ku na lexi hi nga xi endlaka,” a vula, a va hlohlotela ku kuma ntlhantlho wo antswa.
