Mafu yo tala etikweni ya vangiwa hi Covid-19 Temba Chauke

U nga veki vutomi bya wena eka ntolovelo wa ku hlula ntungu, ku lemukisa mutivi

Leswi vanhu lava nga na malembe ya 18 va nga swi langutelaka endzhaku ko teka nsawutiso wa Covid-19

 

Vanhu hinkwavo lava nga na malembe yo hundza 18, lava ku nga nhlayo ya le henhla ya vaakatiko va Afrika-Dzonga, va fanerile ku teka nsawutiso wa Covid-19. Tanihileswi maAfrika-Dzonga ya faneleke ku teka nsawutiso hi ku tlhaveriwa ekatleni, mutivi wa mimirhi u hlamusela hi laha nsawutiso wu nga hungutaka ha kona nxungeto na leswi vantshwa va nga swi langutelaka.

 

“Ku pfuleriwa ka nsawutiso eka vantshwa swi na nkoka swinene etikweni ra hina, naswona swi kombisa ndzima leyi buriweke eka ku sirhelela vanhu hinkwavo eka ntungu,” ku vula Dok Jacques Snyman, mutivi eka timhaka ta rihanyo tlhelo mutsundzuxi eka Health Squared Medical Scheme.

 

“Un’wana na un’wana loyi a vilelaka eka kuma nsawutiso wa Covid-19 u fanele ku swi tekela enhlokweni leswaku nxungeto wa ku ka u nga sawutisanga wu hundza ku vilela, tanihileswi tinhlayo ti kombisaka ha kona, switandzhaku swa le xikarhi swi nga ha va kona endzhaku ka nsawutiso na swona a swi vilerisi loko u tiva leswi u swi languteleke,”

 

U kombisa leswaku nsawutiso, swi nga yi hi muhlovo, wu tisa ku cinca emirhini leswi endlaka leswaku loko ku ri na mavabyi lawa ya nga tolovelekangiki yo fana na xitsongotsongwana ya koteka ku vonakala. Leswi swi endla leswaku masocha ya mirhi ya humesa swilo leswi lwisanaka na mavabyi lawa ku fana na swikoweto swa mukhuhlwani kumbe switandzhaku leswi va ka kona endzhaku ko tlhaveriwa.

 

Nxungeto wa mafu ya Covid-19 hi tinhlayo.

“Ku kombisa khombo ra ku ka munhu a nga sawutisanga, ku pimanyetiwa leswaku nxungeto wo biwa hi ndlati etikweni ra Afrika-dzonga i 1 eka 350 000. Kambe eka nhlayo ya le henhla ya vanhu lava nga sawutisangiki ya kwalomu ka 60.1 wa mamiliyoni, ku tiyisisiwile mafu ya 81 595 hikokwalaho ka Covid-19, ku sukela loko ku sungurile ntungu, naswona loko ku ya hi ku pimanyetiwa, swi vula leswaku mafu ya kona eka 1 hi 176,”wa hlamusela.

 

Nhlangano wa vulavisisi eka timhaka ta Vutshunguri eAfrika-dzonga (SAMRC) va landzelerisile mafu yo hlaya kusukela hi n’hweti ya Mudyaxihi 2020, lesiw katsaka mafu man’wana na ma ntungu lesiw va vulaka leswaku swi fambisana na magandlati ya ku tluletiwa hi ntungu wa Covid-19 etikweni.

 

“Mafu hinkwawo la ma veke kona lawa ya tsarisiweke hi va SAMRC eka nguva leyi i 986 248, naswona loko ku fananisiwa na malembe lawa a ku nga ri na ntungu mafu ma tlakukile hi 244 846 ku fika sweswi. Hikokwalaho ka seswo, mafu hinkwawo kusukela loko ku sungurile ntungu eAfrika-dzonga, rifu rin’we eka 12 ya va kona hikokwalaho ka ntungu wa Covid-19 leswi swi tiyisisiweke na hi vulavisisi bya laboratory. Leswi swi kombisa leswaku rifu rin’we eka mune ku nga ha va hikokwalaho ka ntungu lowu.

 

“Tinhlayo leti ti kombisa leswaku swi na khombo ku ka munhu a nga sawutisanga. U nga tlangi hi vutomi bya wena, ku na vumbhoni bya le henhla lebyi kombisaka leswaku nsawutiso wa sivela hi xiyimo xa le henhla eka ntungu wa Covid-19. Ndzi hlohlotela munhu un’wana na un’wana ku titsarisela leswaku a ta sawutisiwa ka ha ri na nkarhi,”ku vula DoK Snyaman.

 

Dyondzo leyi dyondziweke eka matiku lawa ku sawutisiweke hi xiyimo xa le henhla ku fana na matiko ya UK, swi hi kombisa leswaku ku tluletiwa ku nga ha va kona, kambe ku nghena eswidlele  na mafu swi hungutekile leswi endlaka leswaku vanhu va tlhelela eka vutomi bya ntolovelo.

 

Xana nsawutiso wa Covid-19 wu aka njhani nsirhelelo

“Swi na nkoka ku twisisa leswaku nsawutiso wa Covid-19, a wu na xitsongotsongwana lexi hanyaka naswona a wu endli leswaku u khomiwa hi mavabyi ya Covid-19. Kambe ku na nchumu wuntsongo lowu nga na protein na RNA, ku ya hi vaendli va wona, endzeni ka nsawutiso leswi dyondzisaka mirhi wa wena leswaku wu kota ku vona na ku aka nsirhelelo eka Covid-19 leswaku masocha ya wena ya tshama ya lulamerile ku tiva na ku lwisana na ku tluletiwa enkarhini lowutaka, “ku hlamusela Dok Snyman.

 

“Loko munhu loyi a sawutiseke a hlangana na xitsongotsongwana xa mampela, mimirhi ya vona yi kota ku tumbuluxa nchumu lowu tivekaka tanihi masocha lama kotaka ku tilwela. Hi ku landzelela n’wangulo wa kona, masocha yo tilwela ya na miehleketo yo tilwela leswaku ya kota ku vona xitsongotsongwana na nxungeto leswaku ya kota ku ntlhontlha masocha leswaku ya hlasela xitsongotsongwana hi ku kongoma kumbe hi ku tirhisa masocha ya le xihundleni ku herisa matimba ya xitsongotsongwana.

 

Loko mavabyi ya nghena emirhini, masocha ya mirhi ya ntlhontlha ku hisa loku endlaka leswaku mirhi wu tisirhelela ku heta mavabyi lawa. Nkarhi wun’wana loko vanhu va sawutisile, ku katsa na Covid-19 kumbe nsawutiso wa mukhuhlwani, va nga ha twa ku hisa hi ndlela leyi fanaka, ngopfu-ngopfu ekatleni laha va tlhaviweke kona hi nayiti.

 

.

Mirhi wu le ku dyondzeni ka ku kuma na ku aka ndlela yo tisirhelela eka mavabyi lawa, kumbe nchumu lowu nga tivekiki eka mavabyi, eka nsawutiso masocha ya mirhi ya ta tshama ya lulamerile ku kota ku vona na ku lwisana na mavabyi lama fambelanaka enkarhini lowutaka. Vanhu vo hlaya a va voni switandzhaku kambe va ya emahlweni va tumbuluxa masocha ya mirhi ku va sirhelela eka ku tluletiwa hi Covid-19.

Switandzhaku leswi tolovelekeke

“Swi tolovelekile ku va na switandzhaku swo fana na kuvava ekatleni, ku titwa hi ndlela yin’wana na mavabyi man’wana tanihi n’wangulo wa ku hisela, leswi hi ntolovelo swi tiyiselekaka laswona swi nga ha tshunguriwa hi maphilisi ya paracetamol. Lava vutshunguri loko u twa u vabya swinene kumbe ku titimela loku fambisanaka na swikoweto swo tluletiwa hi mavabyi lawa, kumbe loko u twa kuvava emirhini ku fana na le milengeni loku hi minkarhi leyi swi nga taliki ku humelela, swi nga ha kombisa swikoweto leswi nga tolovelekangiki,” ku hlamusela Dok Snyman.

 

Hi ku engetela eka riqingo ra mahala ra mfumo eka Covid-19 ra (0800 029 999), tihlanganise na dokodela wa wena kumbe tliliniki ku burisana hi switandzhaku leswi ku vilerisaka. Swirho swa xipano xa rihanyo swi kota ku fikelela vatshunguri, hi ku kongoma kumbe hi ku tirhisa tiqingo hi ku tirhisa timhaka ta vutshunguri ta tiko. Hi ku engetela, swirho swi kota ku fikelela switsundzuso hi ku vulavurisana na vaongori lava titsariseleke.

Kuxiyaxiya swa laveka.

Swi na nkoka ku tsundzuka leswaku un’wana na un’wana a nga hangalasa Covid-19, hambi munhu a sawutisile kumbe a nga sawutisanga, hikokwalaho swi na nkoka eka vanhu ku teka vutihlamuleri eka magoza ya vona ku pfuneta ku sivela ku hangalaka ka xitsongotsongwana swi nga ri na mhaka leswaku u sawutisile kumbe njhani,” ku vula Dok Snyman.

 

“Hambileswi minsawutiso yi nga ndlela ya xiyimo xa le henhla ku lwisana na mavabyi eka vanhu lava sawutiseke, va nga ha khomiwa hi Covid-19, naswona va nga ha tluleta xitsongotsongwana eka van’wana vanhu. Ku landzelela swilaveko swa masiku hinkwawo swo kambela mahiselo, ku Ambala swifonyo, ku siya mpfhuka, ku tshamela ro basisa avoko na ndhawu, na moya lowu eneleke, na ku tshama u ri wexe na ku kambela, swi fanele ku tshama swi ri kona ku ya emahlweni, “ku gimeta Dok Snyman.