Tihlekana makovo!
| Hi. Magic Nkhwashu
Maendlelo na mavulavulelo ya vandla ro kaneta ra ximfumo ra Democratic Alliance (DA) swi tikomba kahle ku va handzela ndzhaku loko tiko ri ringeta ku hulvuka no ya mahlweni. Swi tikomba wonge mhaka ya xihlawuhlawu yi le ngatini, hambileswi va ringetaku ku tikomba wonge va rhandza Vantima. Ntiyso wa kona iku va va rhandzela ku va tirhisa hi ku nhlonge ya vona ni nhlayo swi ni nkoka eka xidemokirasi lexi hi nga le ka xona. Hi va vonile va nghenisa Vantima eka vurgangeri ku va tirhisa ku koka rinoko eka vavhoti va le malokhixini ni le makaya, ku tlangiwa na tinsimu ta va-Brenda Fassie ta va Vul’ ndlela! Va lava ku pfuleriwa tindlela to fuma ku va ta ya mahlweni va nyika vukorhokeri byo voyamela thlelo rin’we no vuyela lava nhlonge yo basa. Lava ka Ntimeni va tirhisiwa loko ku ri ni migingiriko yo kombisa ku vilela na minhlawulo. i mani a nga ta rivala lembe ra kan’we loko va kombisa ku vilela va lava ku ya Luthuli House, lani a vo landza nyoka nceleni wa yona? Tani hileswi a swi languteriwile ti va lumile tinyoxi ni mimpfi hiku phuphurhuka. Mavandla ya thluvutsana tindhawini to fana na Palamende, hambi leswi ku tirhaka tinhlayo. Hi xona xidemokirasi lani u tshovelaka leswi u swi byaleke. Leswi varhangeri va Vantima lava a va ri na xiave ku koka rinoko ka Ntimeni va nga tsema va ri vona, swi ta ri veka kwini vandla eka nhlawulo lowu wa nkoka ke! Ni vula ku hambi ku ri kwala a va tshembhele kona ka lava nhlonge yo basa i ximinyaminya na Freedom Front Plus (FF+), leyi nga va komba xipuku matolo. Lavo bvumba va kombisa ku swi nga endlaka Economic Freedom Fighters (EFF) yi va tekela xitulu hi ku yona yi ya mahlweni yi kula eka minhlawulo yin’wana na yin’wana. A swi hlamarisi vat eke magoza yo tirhisana ni mavandla man’wana, ku nga ri ntsena hi xikongomelo xo wisa ANC kambe va vona nthlonthlo lowu taka wo pfumala vuseketeri. A va ta kahle eku sunguleni, kambe kokwana Hellen Zille va ng ava va onhe timhaka. Vantima votala lava nga suka xivangelonkulu hi vona manana lavo vita maAfrika-Dzonga va suka ka swifundza swin’wana ku I vahlampfa. A va yi va ya tiwisela va tidyela phenceni ya vona, a va hambanangi ni vakhalabye na vakhegula va ANC lava nga laviki ku nyizela lavatshwa va ta tisa tindlela tin’wana ta mafumelo no famba ni minkarhi. Phela I nkarhi wo va tshama na vatuku swinguwenguwe. U ta twa va ku la hi fumaka kona hi fuma ku antswa, va vula loko vukorhokeri byi voyemela eka lava tshamaka emadorobeni ya ku durha, la ku tshamaka valungu hi xitalo. Swona i yini lexi endlaka va lava ku tiendlela milawu ya vona voxe, wonge vo va tiko leri nga tiyimela ehandle ka Afrika-Dzonga? Vumbiwa i byin’we lebyi katsaka na xona xifundzankulu xa Kapa Vupeladyambu. Hi va bela mavoko lani va nga tirha kahle ko fana ni le ka masipala wa Midvaal. Kambe a swi ta pfuna na loko a ko va na ntirhisano na van’wana ka doroba ro fana na ra Tshwane tani hi xikombiso. Phela loko ku ri na minthlonthlo yo fana na ya mati ku fana na le Hamanskraal swi lava swiyenge hinkwaswo swa mfumo swi khomisana, swi nga khathaleki ku i vandla rini ri fumaka. Leswi muphiyimiya Panyaza Lesufi a nge loko a vitana nhlengeletano ya timeyara hinkwato ta Gauteng, mukhanselara wa Tshwane Cilliers Brink u va komba xikosi! Swi za swi lava ku nghenelela ka xihenhla hi Holobye Senzo Mchunu hi ku vanhu va hetelele va hlaseriwa hi mavabyi ya kholera hikokwalaho ka mati yo thyaka. Vanhu a va na mhaka ku hi wihi nhlangano lowu fumaka, vo tilavela vukorhokeri eka malandza ya vona lava hakeriwaka hi mali ya xibalo. Loko tinkuzi timbirhi tilwa i byanyi lebyi xanisekaka. DA va tiveka ngopfu hi ku yisa vandla leri fumaka etikhoto lani va humelelaka no hluriwa ka yin’wana mimbuyelo. Minkarhi yin’wana u ng ava soli ku tirhisa tikhoto ku kuma swintshuxo, hi mhaka ku vandla leri fumaka ra tiveka ku tirhisa tinhlayo ku sirhelelana eka manyala ni vunkungundzwana leswi va nga kumeka va ri ka swona. Kambe tikhoto na tona ti kombisile ku swin’wana swa swirhalanganyo swi lava swintshuxo xa xipolotiki. Lexi karhataka hiloko lava hlawuriweke ku fambisa tiko va rivala xikongomelonkulu, va tirhisa nkarhi wotala ku gwebana ku tlula ku tirhela vaakatiko. Swa laveka ku varhangeri va kula ni ku twisisa nkoka wo tirhela vaakatiko handle ko lava ku kombisana vurhena. Loko ku ta ka mhaka ya ku thola hi ku va vanhu va ri swioxanyama vandla lera DA ri tirhile hi ku tiko ri tikuma riri ka xiyimo lexo biha hi mhaka ku tholana hi xivona. Eka makumenharhu wa malembe ya xidemokirasi, tikor i thlelele ndzhaku swinene loko ku langutiwa eka swiyimo swa ku nga ringanani, vusweti na ku pfumaleka ka mintirho. Vandla leri fumaka handle ka le ka xifundzankulu xin’we, hi rona hehliwa hi vunkungundzwana na manyala leswi nga gidzamisa mfumo na swiyenge swa wona. Ku va swi teke kwala ka malembe manharhu na tikhoto ku fikela ka khoto ya vumbiwa ku va va humesa matsalwa ya matholelo ya swioxanyama swa vona, swi le rivaleni ku na swo swi tumbela leswi nga fambisaniki na nawu. Nakona hi ku ya hi va DA swi tikomba vuxokoxoko byi nga helelangi, ngopfu-ngopfu loko Puresidente Rhamaphosa a ri mutshama xitulu wa komiti leyo thola swioxanyama (2013 – 2018). Ku lahleka loku ka hlamarisa no sorisa! Hambileswi hi va belaka mavoko lava DA a swi vuli kun a vona vo va tintsumi loko swi ta ka ku thola vanhu va vona. A swi hlamarisanga loko va hlule ekhoto ku nyikiwa matsalwa ya matholelo ya ANC, kambe va ta hluriwa hi ANC eka leya ku yima ku thola swioxanyama. Loko a hi pimanyeta hi swa mintlangu ku fana na bolo a hi ta ku DA 1 – 1 ANC. Loko va kombetana hi rintiho, letin’wana tikombe ndzhaku leswi vulaka ku va fana. La va fumaka kona va-DA ko fana ni le ka xifundzankulu xa Kapa Vupeladyambu, eka timasipala to fana na Kapa na Midvaal na vona va thola swioxanyama swa vona. Leswi swi kombisile ni hi khale ka Meyara wa le Midvaal Bongani Baloyi, loyi a ri ka vandla leri – sweswi u ri sukerile a pfula ra yena ra Xiluva. Mhaka ya ku thola hi xin’wana-manana yi lava ku langutisisiwa na kambe, hambi leswi va nga yi tirhisiwa eka matiko yotala. A ni ri endzhaka nhlawulo lava nga hlula va rivala hi swa minhlangano ya von ava korhokela vaakatiko hinkwavo, ku nga ri lava ng ava vhotela ntsena. Eka tiko hi ku angarhela, Puresidente i wa vaakatiko hinkwavo, ku nga ri vandla ra yena. Eka swifundzankulu, va-Phirimiya na vona i va vanhu hinkwavo va xifundzanku. A swi hambanangi na loko u fika ka masipala ekaya ka vukorhokeri, va-Meyara va languteriwa ku va malandza ya vaaki hinkwavo. |
Maendlelo na mavulavulelo ya vandla ro kaneta ra ximfumo ra Democratic Alliance (DA) swi tikomba kahle ku va handzela ndzhaku loko tiko ri ringeta ku hulvuka no ya mahlweni. Swi tikomba wonge mhaka ya xihlawuhlawu yi le ngatini, hambileswi va ringetaku ku tikomba wonge va rhandza Vantima. Ntiyso wa kona iku va va rhandzela ku va tirhisa hi ku nhlonge ya vona ni nhlayo swi ni nkoka eka xidemokirasi lexi hi nga le ka xona. Hi va vonile va nghenisa Vantima eka vurgangeri ku va tirhisa ku koka rinoko eka vavhoti va le malokhixini ni le makaya, ku tlangiwa na tinsimu ta va-Brenda Fassie ta va Vul’ ndlela! Va lava ku pfuleriwa tindlela to fuma ku va ta ya mahlweni va nyika vukorhokeri byo voyamela thlelo rin’we no vuyela lava nhlonge yo basa. Lava ka Ntimeni va tirhisiwa loko ku ri ni migingiriko yo kombisa ku vilela na minhlawulo. i mani a nga ta rivala lembe ra kan’we loko va kombisa ku vilela va lava ku ya Luthuli House, lani a vo landza nyoka nceleni wa yona? Tani hileswi a swi languteriwile ti va lumile tinyoxi ni mimpfi hiku phuphurhuka. Mavandla ya thluvutsana tindhawini to fana na Palamende, hambi leswi ku tirhaka tinhlayo. Hi xona xidemokirasi lani u tshovelaka leswi u swi byaleke.
Leswi varhangeri va Vantima lava a va ri na xiave ku koka rinoko ka Ntimeni va nga tsema va ri vona, swi ta ri veka kwini vandla eka nhlawulo lowu wa nkoka ke! Ni vula ku hambi ku ri kwala a va tshembhele kona ka lava nhlonge yo basa i ximinyaminya na Freedom Front Plus (FF+), leyi nga va komba xipuku matolo. Lavo bvumba va kombisa ku swi nga endlaka Economic Freedom Fighters (EFF) yi va tekela xitulu hi ku yona yi ya mahlweni yi kula eka minhlawulo yin’wana na yin’wana. A swi hlamarisi vat eke magoza yo tirhisana ni mavandla man’wana, ku nga ri ntsena hi xikongomelo xo wisa ANC kambe va vona nthlonthlo lowu taka wo pfumala vuseketeri. A va ta kahle eku sunguleni, kambe kokwana Hellen Zille va ng ava va onhe timhaka. Vantima votala lava nga suka xivangelonkulu hi vona manana lavo vita maAfrika-Dzonga va suka ka swifundza swin’wana ku I vahlampfa. A va yi va ya tiwisela va tidyela phenceni ya vona, a va hambanangi ni vakhalabye na vakhegula va ANC lava nga laviki ku nyizela lavatshwa va ta tisa tindlela tin’wana ta mafumelo no famba ni minkarhi. Phela I nkarhi wo va tshama na vatuku swinguwenguwe.
U ta twa va ku la hi fumaka kona hi fuma ku antswa, va vula loko vukorhokeri byi voyemela eka lava tshamaka emadorobeni ya ku durha, la ku tshamaka valungu hi xitalo. Swona i yini lexi endlaka va lava ku tiendlela milawu ya vona voxe, wonge vo va tiko leri nga tiyimela ehandle ka Afrika-Dzonga? Vumbiwa i byin’we lebyi katsaka na xona xifundzankulu xa Kapa Vupeladyambu. Hi va bela mavoko lani va nga tirha kahle ko fana ni le ka masipala wa Midvaal. Kambe a swi ta pfuna na loko a ko va na ntirhisano na van’wana ka doroba ro fana na ra Tshwane tani hi xikombiso. Phela loko ku ri na minthlonthlo yo fana na ya mati ku fana na le Hamanskraal swi lava swiyenge hinkwaswo swa mfumo swi khomisana, swi nga khathaleki ku i vandla rini ri fumaka. Leswi muphiyimiya Panyaza Lesufi a nge loko a vitana nhlengeletano ya timeyara hinkwato ta Gauteng, mukhanselara wa Tshwane Cilliers Brink u va komba xikosi! Swi za swi lava ku nghenelela ka xihenhla hi Holobye Senzo Mchunu hi ku vanhu va hetelele va hlaseriwa hi mavabyi ya kholera hikokwalaho ka mati yo thyaka. Vanhu a va na mhaka ku hi wihi nhlangano lowu fumaka, vo tilavela vukorhokeri eka malandza ya vona lava hakeriwaka hi mali ya xibalo.
Loko tinkuzi timbirhi tilwa i byanyi lebyi xanisekaka. DA va tiveka ngopfu hi ku yisa vandla leri fumaka etikhoto lani va humelelaka no hluriwa ka yin’wana mimbuyelo. Minkarhi yin’wana u ng ava soli ku tirhisa tikhoto ku kuma swintshuxo, hi mhaka ku vandla leri fumaka ra tiveka ku tirhisa tinhlayo ku sirhelelana eka manyala ni vunkungundzwana leswi va nga kumeka va ri ka swona. Kambe tikhoto na tona ti kombisile ku swin’wana swa swirhalanganyo swi lava swintshuxo xa xipolotiki. Lexi karhataka hiloko lava hlawuriweke ku fambisa tiko va rivala xikongomelonkulu, va tirhisa nkarhi wotala ku gwebana ku tlula ku tirhela vaakatiko. Swa laveka ku varhangeri va kula ni ku twisisa nkoka wo tirhela vaakatiko handle ko lava ku kombisana vurhena.
Loko ku ta ka mhaka ya ku thola hi ku va vanhu va ri swioxanyama vandla lera DA ri tirhile hi ku tiko ri tikuma riri ka xiyimo lexo biha hi mhaka ku tholana hi xivona. Eka makumenharhu wa malembe ya xidemokirasi, tikor i thlelele ndzhaku swinene loko ku langutiwa eka swiyimo swa ku nga ringanani, vusweti na ku pfumaleka ka mintirho. Vandla leri fumaka handle ka le ka xifundzankulu xin’we, hi rona hehliwa hi vunkungundzwana na manyala leswi nga gidzamisa mfumo na swiyenge swa wona. Ku va swi teke kwala ka malembe manharhu na tikhoto ku fikela ka khoto ya vumbiwa ku va va humesa matsalwa ya matholelo ya swioxanyama swa vona, swi le rivaleni ku na swo swi tumbela leswi nga fambisaniki na nawu. Nakona hi ku ya hi va DA swi tikomba vuxokoxoko byi nga helelangi, ngopfu-ngopfu loko Puresidente Rhamaphosa a ri mutshama xitulu wa komiti leyo thola swioxanyama (2013 – 2018). Ku lahleka loku ka hlamarisa no sorisa!
Hambileswi hi va belaka mavoko lava DA a swi vuli kun a vona vo va tintsumi loko swi ta ka ku thola vanhu va vona. A swi hlamarisanga loko va hlule ekhoto ku nyikiwa matsalwa ya matholelo ya ANC, kambe va ta hluriwa hi ANC eka leya ku yima ku thola swioxanyama. Loko a hi pimanyeta hi swa mintlangu ku fana na bolo a hi ta ku DA 1 – 1 ANC. Loko va kombetana hi rintiho, letin’wana tikombe ndzhaku leswi vulaka ku va fana. La va fumaka kona va-DA ko fana ni le ka xifundzankulu xa Kapa Vupeladyambu, eka timasipala to fana na Kapa na Midvaal na vona va thola swioxanyama swa vona. Leswi swi kombisile ni hi khale ka Meyara wa le Midvaal Bongani Baloyi, loyi a ri ka vandla leri – sweswi u ri sukerile a pfula ra yena ra Xiluva.
Mhaka ya ku thola hi xin’wana-manana yi lava ku langutisisiwa na kambe, hambi leswi va nga yi tirhisiwa eka matiko yotala. A ni ri endzhaka nhlawulo lava nga hlula va rivala hi swa minhlangano ya von ava korhokela vaakatiko hinkwavo, ku nga ri lava ng ava vhotela ntsena. Eka tiko hi ku angarhela, Puresidente i wa vaakatiko hinkwavo, ku nga ri vandla ra yena. Eka swifundzankulu, va-Phirimiya na vona i va vanhu hinkwavo va xifundzanku. A swi hambanangi na loko u fika ka masipala ekaya ka vukorhokeri, va-Meyara va languteriwa ku va malandza ya vaaki hinkwavo.