Ndzhwalo wa vahlayisi va vana lava hanyaka na Cerebral Palsy

Hi Ntsakisi Gracia Chauke

Vusweti byi nyanyisa xiyimo xa mindyangu leyi hlayisaka vana lava hanyaka na vutsoniwa bya miehleketo lebyi vuriwaka Cerebral Palsy. Swikolo swo hlawuleka leswi dyondzisaka vana lava hanyaka na vutsoniwa na swona a swi koti ku amukela vana lava hanyaka na vutsoniwa bya miehleketo bya Cerebral Palsy.

Cerebral Palsy i xiyimo xa rihanyo lexi khumbhaka misiha na ntshikelelo wa kuva munhu a nga koti ku tirhisa swirho swa mirhi wakwe leswi talaka ku vangiwa hi ku onhaka ka byongo lebyi kulaka. eka swiyimo swo tala, vana lava hanyaka na vutsoniwa lebyi a va koti ku vulavula, ku ti dyisa, ku ti hlambisa, a va koti ku endla nchumu.

Etikweni ra Afrika Dzonga, naswona ngopfu-ngopfu exifundzheninkulu xa Limpopo, vana lava hanyaka na vutsoniwa bya Cerebral Palsy xikan’we na vahlayisi va vona ku suka emindyangwini leyi pfumalaka va langutana na mintlhontlho yo tala leyi khumbaka swinene khwalithi ya vutomi bya vona.

Mintlhontlho leyi yi huma eka switirhisiwa leswi nga ringanelangiki, swipimelo swa timali, mfikelelo lowu nga nyawuriki eka dyondzo, na ku pfumaleka ka nseketelo wa vaaki.

Vatswari ni vahlayisi va vana lava va langutane na swiphiqo swo hlaya swinene, leswi swin’wana swa swona ku nga mintsengo yo chichivula yo xava switirhisiwa swa vana lava.

Wisani Makhubele loyi a nga muteki wa mahungu eka Ngula ya Vutivi, u xopaxopile ku tikeriwa ka vatswari lava hlayisaka vana lava hanyaka na vutsoniwa lebyi eka miganga yo hlaya ya xifundzhankulu xa limpopo n’waxemu.

Wun’wana wa mutswari ku suka emugangeni wa Rotterdam ehandle nyana ka Giyani, u vule leswaku loko n’wana wa yena a huma exibedlele, endzhaku ka loko a velekiwile a ku vanga na xiviko kumbe ku tsunduxiwa leswaku n’wana wa yena u na vutsoniwa bya Cerebral Palsy.

“N’wana wa hina u sungule ku kombisa leswaku u na vutsoniwa bya Cerebral Palsy loko a khoma tin’hweti ta ntsevu. Ku fike nkarhi wo a fanele a tshama kambe a nga tshami, kasi loko ku fika nkarhi wo kasa na swona a swi nga koteki. N’wana sweswi u na nhungu wa malembe naswona a nga koti ku endla nchumu kambe loko a vitaniwa swi ti komba onge wa switwa hikuva wa jikisa matihlo a languta la a vitaniwaka kona kambe a nga koti ku angula,” ku vula mutswari.

Mutswari uye emahlweni a hlamusela leswaku xiyimo lexi va langutaneke na xona xa tika swinene hikuva n’wana loyi u tshamela ro vabya vabya laha ku yiwaka ehansi ni le henhla, nkarhi wun’wana va nga kumi ku pfuneka leswi hetelelaka swi tisa ku tsan’wa endyangwini.

“Ndzi tshikile ntirho kutani ndzi ti sungulela xibindzwana lexi nga ta ndzi pfumelela ku endla swilo hi nkarhi wa mina hikuva entirhweni a hi masiku hinkwawo u nga ta nyikiwa masiku yo wisa,” a engetela.

Hakanyingi, vatswari va tikeriwa ku kuma switirhisiwa leswi lavekaka hikuva swa vitana. Naswona mali ya mpfuneto ku suka eka mfumo ayi enalanga. Kuna swo tshama leswi lavekaka naswona nkarhi wun’wana vatswari a vo koti ku swi xava hikwalaho ka ntsengo wa le henhla.

Vatswari ni vahlayisi lava tshamaka vana va swiyimo leswi va kayakaya swinene, ngopfu-ngopfu lava hanyaka hi mali ya mpfuneto ku suka eka mfumo. Swa ha te tano, vatswari vo tala lava sweleke va endla swikombelo eka mfumo swo kuma swo tshama swo tshega vana lava. Hambiswiritano, a hi hinkwavo lava swikombelo swa vona swi pasisiwaka. Kasi van’wana vatswari eka yin’wana miganga va tshama na vana lava, laha va tsandekaka no humela erivaleni leswaku va ta kuma nseketelo lowu lavekaka.

Hi tlhelo ra tidyondzo, wun’wana wa mutswari wa vana lava hanyaka na vutsoniwa lebyi u hlamusele leswaku, “lexi khomisaka gome ngopfu hi vana va hina hi leswaku a ku na swikolo swo va hluvukisa swo fana na ‘crèche’. Loko wo tshuka u yisa n’wana a ri eka xiyimo lexi u ta byeriwa leswaku a swi tshamisekanga ku va n’wana loyi a ti kuma a ri endhawini yoleyo.”

Mukamberi wa swikolo eMopani West, Doreen Manzini u hlamusele leswaku loko n’wana a hetelela a nga swi koti ku tshama, ku vulavula ni ku tsala hambi ku ri ku ehleketa, a swi koteki leswaku n’wana waloye a nga amukeriwa eswikolweni swo hlawuleka swo fana na Lethaba hikuva Lethaba yi languta ngopfu timhaka ta vana lava hanyaka na vutsoniwa kambe va dyodyisekaka no kota ku ehleketa.

“A hi hinkwavo vana lava hanyaka na vutsoniwa bya Cerebral Palsy va tsandzekaka ku ti endlela swilo. Ku na lava swirho swa vona swa le hansi swi nga tirhiki kambe swa le henhla swi karhi swi tirha naswona va kota ku tshama no ehleketa, valavo vana swa koteka leswaku va tshama etlilasini va dyondzisiwa.

“Xikolo xo hlawuleka xa Lethaba xi langutane na ku dyondzisa n’wana ku tsala, ku hlaya ni ku hlanganisa laha n’wana a nga ta hetelela a yile na le yunivhesiti ku ya dyondzela ntirho. Hikokwalaho, a swi koteki ku dyondzisa n’wana loyi a nga koteki ku endla nchumu,” ku hlamusela Manzini.