Muntshwa a ti tumbuluxela ntirho

Hi Ntsakisi Gracia Chauke

Ku pfumaleka ka mintirho exikarhi ka vantshwa va Afrika Dzonga i mhaka leyi nyamisaka timbilu. Mpimo wa le henhla wa ku pfumaleka ka mintirho eka vantshwa wu hoxa xandla eka mintlhontlho ya swa ntshamiseko na ikhonomi.

Hi kuya hi va StatisticsSA, datha ya sweswinyana yi kombisaka xiyimo xo biha xa ku pfumaleka ka mintirho. Ku sukela eka kotara yo sungula ya 2024, mpimo wa ku pfumaleka ka mintirho eka vanhu va malembe ya 15-34 wu tlakuke ku ya eka 45.5%, ku suka eka kotara leyi hundzeke yo hetelela ya n’waxemu.

Hambi leswi ku nga na ku tlakuka kutsongo eka nhlayo ya mintirho, nhlayo ya vantshwa lava nga tirhiki yi tlakukeke hi 236,000. Hambiswiritano, kuna vantshwa vo hlaya exifundzheninkulu xa Limpopo lava nga teka xiboho xo pfula swibindzwana loko van’wana va ti tumbuluxele mintirho ku ri ndlela yo lwisana na ku pfumaleka ka mintirho leswi hoxaka xandla eka vusweti.

Miyelani Makhense ku suka emugangeni wa Makuleke hi wun’wana va vantshwa lava va nga kota ku yima hi nenge va ti endlela swo ti hanyisa handle ko yimela ku tumbuluxeriwa mintirho.

“Ndzi vile na nkateko laha Tatana wa mina a nga hundza emisaveni a ndzi hlomisile hi vutshila byo kota ku tirha hi swa magezi swo fana na ku chubela tiyindlu,” ku hlamusela Makhense.

Makhense u dyondzile xikolo xa le hansi xa Joas Phahlela laha anga yisa tidyondzo ta yena emahlweni exikolweni xa le henhla xa Jim Chavani ku kondza a ya ekholichi ya Lethaba ku ya endla tidyondzo ta le henhla ta Vunjhiniyere bya magezi.

Makhense a nga tshamanga hi swandla swakwe kumbe ku yimela ku thoriwa, u ti tumbuluxele ntirho yena n’winyi laha a endlaka swo chubela tiyindlu. Swa ha te tano, Makhense u vule leswaku tanihi muntshwa loyi a tirhaka hi swa magezi, u hlanganile na mintlhontlho yo tala swinene, yo fana na kuva vanhu va kanakana vuswikoti byakwe tanihi loko a ri lontsongo kambe emahetelelweni u hlurile swihinga swo sweswo.

Makhense u vule leswaku tata wakwe a ri munhu loyi a tirha hi swona swa magezi no chubela naswona loko swikolo swi pfarile a va khomisana ndlela kuya eku tirheni laha a nga nwu dyondzisa no nwu kombisa ku kondza a kota ku ti yimela.

“Tatana u ndzi dyondzisile ntirho wakwe ku kondza ndzi fika eka giredi ya 10 laha ndzi nga sungula ku tiyimela no va ndzi ti endlela ya mina mali yo ti hanyisa na vamakwavo,” ku vula Makhense.

Mayelana no hlohlotela vantshwa lava nga lo tshama emakaya no yimela ku tumbuluxeriwa mintirho, Makhense u vule leswaku vantshwa va fanele vadyondza mintirho ya mavoko.

“Eka vantshwa lava va nga lo tshama ekaya ndzi nga va tsunduxa leswaku vadyondza mintirho ya mavoko hikuva eka minkarhi yo fana na leyi hi nga eka yona mintirho ya kala swinene, ku dyondza mintirho ya mavoko hi yona ndlela leyinene loko va ha yimela mintirho leyi va nga dyondzela yona. Ku navela ka mina i ku pfuna lava tsakelaka ku dyondza leswi ndzi swi endlaka leswaku va kota ku ti endlela swa le mandleni,” ku vula Makhense.

Loko a gimeta, Makhense u kombisile leswaku leswi a swi navelaka no tsakela ku swifikelela eka malembe ya ntlhanu lawa ya taka i kuva a simeka khampani ya yena leyi nga ta kota ku tumbuluxa mintirho no vuyerisa tiko ra ka vona ra Makuleke.