Maphorisa ya lemukisa vana hi khombo ro tshika xikolo

Hi Andrew Hlongwane

Ku vhaka ka maphorisa ya xitichi xa Ritavi exikolweni xa le hansi xa Banana eRhulani ehandlenyana ka doroba ra Tzaneen kwala xifundzheninkulu xa Limpopo swi tisa ntshembo lowukulu eka vana va majaha lava a va kombisa ku hambukela etlhelo ro biha ra mahanyelo.

Ku sukela loko lembe leri ri sungurile va Foramu ya ku Patrola ya vaaki (CPF) va tshamela ro hayitela tinyimpi ta vana va le hansi ka malembe ya khume nharhu ku ya ehansi. Vana lava va ti kombisa ku va ku ri vona va fumaka swiphemu swin’wana swa tindhawu ta miganga.

Nthavela yi kumile leswaku machudeni lawa ya kumekaka ya tshika xikolo i vana va swikolo swa le hansi. Loko hi jikajika na switarata exikari ka vhiki hi hlangane na vana va malembe ya le hansi ka khume ntlhanu, kasi loko hi ringeta ku vutisa xivangelo xo tshika xikolo hi byeriwe leswaku va chava ku yimeriwa egedeni hi vana van’wana. Loko swi fika eka mhaka yo nwa mabyalwa na swidzidziharisi, vatswari va karhele naswona a va ha ri na rito.

Kasi loko hi nghenelela eka vulavisisi hi kume leswaku vana lava tshikaka xikolo va sungulaka swidzidziharisi na mabyala i vana la va humaka emindyangwini leyi nga na swa yona. Van’wana va vona va tshembe leswaku a makaya ya vona va va nyika mali yo xava hambi ku ri a jele loko va khomiwile va ta va humesa.

Kambe maphorisa ya xitichi xa Ritavi hi ku tirhisana Huvo ya Vuchuchisi (NPA) xikan’we na va CPF va tekile goza ro endzela vana exikolweni xa Banana hi nkarhi wa pfhumba ra vuhlayiseki bya vana eswikolweni [Safer School Campaign].

Vuyeni lebyi a byi ri kona hi siku leri, byi katsa Sejeni Sholly Mathebula ku suka eka yuniti ya Social Crime Prevention, Sejeni Ivy Mapimele, tatana Shingange Nicholas loyi a nga mutshamaxitulu wa CPF na Manana Malwandla Ngobeni ku suka eka NPA.

Hi nkarhi wo burisana na vana va xikolo ku kombisiwile khombo kumbe switandzhaku swa kuba hi xikongomelo xo twisa ku vava, swintlawana, switandzhaku swa loko munhu a khomiwile, nkoka wa matikhomelo, madzolonga lama simekiweke eka rimbewu na ku dlayiwa ka vavasati ⁠(GBVF), ku tirisa swidzidziharisi, khombo endzaku ka loko munhu a kumekile na swilo swo dlaya na ku tika emirini ka vana xa xisati va ha ri lavantsongo.

Endzaku ka mbulavurisano na vana, ku nyikiwile marito yo hlohlotela vana leswaku va ti navelela vumundzuku lebyinene. Sejeni Mathebula u endlile xikombelo eka vana leswaku va nga pfuki va naverile ku nghena a jele hikuva vutomi bya le jele byi bava byi khalakatsa.

“Siku rin’we a jele u nga twa onge i n’hweti. U ta twa kuvava loko wo khomiwa u ya jele loko u vuya u kuma vanghana va akile naswona van’wana va xavile na ti movha hi mali leyi va nga yi tirha hi mavoko ya vona.

Loko kuri n’wina vana va va n’hwanyana tshikani ku hatlisela swa vukati hikuva majaha ya ta minyika vana ya heta ya mitsutsuma ya sungula ku ya vona van’wana. Nghena xikolo sesi, nghena xikolo buti, xikolo i xilotlelo xo nghena etihofisini”, ku vula Mathebula. Maphorisa ya komberile leswaku vatswari va tirhisana na vadyondzisi ku lwisana na vutomi byo biha bya vana.