A xi dyiwi, kambe xa horisa

Hi Ntsakisi Gracia Chauke

Emisaveni ya manguva lawa ya swibedlhele, titliliniki, na mirhi, swa olova ku honisa maendlelo lawa ya fuweke ya vutivi bya ndzhavuko lebyi hlayiseke miganga ya Afrika kuringana malembe xidzana. Hambiswiritano, Eka rixaka ra Vatsonga, maendlelo yo horisa ya xintu ya ha endliwa hi van’wana vanhu naswona i xiphemu xa nkoka xa vutomi bya siku na siku.

Khale ku nga si fika vutshunguri bya manguva lawa, Ma-Afrika a ya titshege hi vutshunguri bya xintu laha tin’anga xikan’we na vaaki a va tirhisa vutivi byo anama bya swimilani, timintsu, leti sukaka eka mirhi yo hambana hambana.

Vhiki leri, muteki wa mahungu wa Nthavela u burisanile na muakatiko wa muganga wa Menele eka Madonsi, Candy Sithole mayelana na ximilana lexi vuriwaka Ndhulwana. Kuya hi Sithole, ximalana lexi a xi dyiwi kambe xi tshungula vuvabyi byo karhi.

“Ndhulwana yi tirha tanihi hi murhi wo tshungula meno kumbe ku dlaya xivungu lexi kumekaka eka meno ya munhu. Hi nkarhi lowu fanaka, hi nga tlhela hi yi tirhisa eka tindzumulo ku tshungula leswi vuriwaka Rigoni,” a hlamusela.

Loko a ya emahlweni, Sithole u kombisile ndlela leyi Tindhulwana leti ti tirhisiwaka ha yona tanihi leswi ti nga dyiwiki. “Loko u lava ku tshungula meno, uteka Tindhulwana u ti tsemelela kutani u ti virisa. Loko ti virile u teka mati ya kona u chela enonweni u kucunga kutani u phela, hi ndlela yoleyo ti dlaya xivungu xa meno naswona hi leswi khale a hi endla swona ku tshungula meno.

“ Kasi ku tshungula Rigoni, u teka timintsu ta ximalana xa Ndhulwana u teka na CD ya rhayikhodo uswi hiselela kumbe ku swi oxa swi tshwa kutani u swi gayelela no swi sefa swi endla mapa kutani u tlhavela nwana, hi ndlela yoleyo swa tshungula Rigoni,” a gimeta.

Swa hatetano, mukhuva wa ku horisa hi ndlela ya ndhavuko wu langutane na mintlhontlho. Ku lwisana exikarhi ka maendlelo ya vutivi bya ndhavuko ni maendlelo ya vutshunguri bya le Vupela-dyambu hakanyingi ku veka vutivi bya ndhavuko eka xiyimo lexi nga sirhelelekangiki. Ku nga twisisani na ku pfumaleka ka ku amukeriwa hi sekithara ya nhlayiso wa rihanyo ya ximfumo swi onha ku tshembheka ka maendlelo lawa ya khale.

Votala va vantshwa va namuntlha va nyadza mhaka ya ku horisiwa hi xintu hikwalaho ka nkucetelo wa ku cinca ka swilo swa manguva lawa, na mavonelo ya leswaku maendlelo ya ndhavuko ya hundzeriwile hi nkarhi kumbe a ya na sayense.

Ku engetela kwalaho, ku pfumaleka ka ku hlanganisiwa exikarhi ka tisisiteme ta nhlayiso wa rihanyo ta ndhavuko na ta manguva lawa hakanyingi swi siya maendlelo ya ndhavuko ya nga tekeriwi enhlokweni, leswi endlaka leswaku ya vonaka ya nga fambelani ngopfu na vutomi bya manguva lawa.