Vaaki va Tsakani va ha yimele vukorhokeri

Hi Orlando Chauke

Vaaki va Tsakani, ndhawu leyi nga ri ki enawini eGiyani va kombisa ku vilela loku kulaka na ku khunguvanyeka hi ku tsandzeka ka masipala ka nkarhi wo leha ku endla leswaku ndhawu ya vona yi va ya ximfumo, goza leri va tshembaka leswaku i ra nkoka eka vona ku fikelela vukorhokeri bya nkoka bya masipala.

Hi ku ya hi Simon Khosa, muyimeri wa vaaki tlhelo mutsundzuxi wa muyimeri wa wadi endhawini leyi, swirho swa vaaki swi hehla masipala hi ku va tsona vukorhokeri bya masungulo na switirhisiwa swo fana na mati yo tenga, gezi, na tindhawu leti faneleke ta vuhlayiseki.

“Ku ringana malembe, masipala wu tshembisa ku veka ndhawu ya hina ximfumo ku sukela kwalomu ka 2011, kambe a ku endliwanga nchumu ku fikela namuntlha. Meyara endzhaku ka meyara u nghena a famba a nga hi pfuni, hambiswiritano nkarhi wun’wana na wun’wana loko va lava tivhoti, va ta eka hina,” ku hlamusela Khosa, a vula leswaku xiyimo lexi xi khumba swinene khwalithi ya vutomi bya vona, rihanyo na vuhlayiseki.

Loko a vulavula eka foramu ya vayimeri va IDP ya sweswinyana, Meyara wa Greater Giyani Thandi Zitha a nga pfumelelanangi na marito ya Khosa ya leswaku masipala wu koka milenge eka ku endla leswaku ndhawu ya vona yi va ximfumo, leswi nga ta va pfumelela ku kuma vukorhokeri bya masipala. U vule leswaku Khosa u hambukisiwile hi ku tshemba leswaku va nga koxa timfanelo ta vukorhokeri bya masungulo loko va ri karhi va tshama eka misava leyi nga ri ki enawini, leyi nga endliwangiki ximfumo.

“Ndzi twile ku vilela ka n’wina mayelana na timhaka emugangeni wa ‘Matshama hi nkanu,’ kumbe Tsakani tani hi leswi swi tiviwaka ximfumo. Mi fanele ku twisisa leswaku swa tika swinene ku nyika vukorhokeri eka ndhawu leyi nga tshamiwa swi nga ri enawini,” ku vula meyara, a vula leswaku leswi swi vangiwa hikuva yin’wana mikhukhu yi tshame eka milayeni kumbe tipopi leti fambisaka thyaka leti nga kotiki ku lulamisiwa loko vaaki va ha ri kona.

“Loko ku tshuka ku onhakile milayeni, a hi na ndlela yo yi lulamisa, tanihi leswi swi nga ta fanela ku hundza endlwini ya munhu. Tanihi masipala, a hi nge swi koti ku hirimuxa makaya ya n’wina hi nkani ku lulamisa timhaka leti. Swa tika swinene eka hina loko hi hlangana na vaaki van’wana lava humesaka swibalesa eka vatirhi va hina,” ku hlamusela meyara.

Meyara u byele vaaki va Tsakani leswaku va fanele ku tirhisana ku teka xiboho xa leswaku hi tihi tindlu leti lavaka ku susiwa leswaku misava yi ta lunghiseleriwa ku tirhisiwa hi ximfumo. U vule leswaku loko se va teke xiboho, va nga kombela masipala ku va rhurhela swa xinkarhana loko ndhawu yi ri karhi yi lungheka. U yile emahlweni a vula leswaku swi ta pfuna xikombelo xa vona xo endla leswaku ndhawu leyi yi endliwa ya ximfumo hi ku olova.

Hi nkarhi lowu fanaka, Khosa u kanetile leswaku vaaki va kombetela swibalesa eka vatirhi va masipala lava nyikaka vukorhokeri endhawini leyi. “Ndzi ehleketa leswaku va tirhisa mhangu yin’we tanihi xivangelo xa ku hlwela ka vona ku veka ndhawu leyi ximfumo,” u vurile, a hlamusela leswaku mhangu leyi yi humelerile eka yena hi yexe naswona a yi fambelani na ntirho lowu a endliwa endhawini liya.

“A ndzi ri un’wana wa vatirhi va EPWP lava a va nghenisa layini yo fambisa thyaka endhawini leyi loko mhangu leyi yi humelela. Hi ri karhi hi cela exivaveni xa mukhukhu wo karhi loko wanuna loyi a wu hirhile a huma a ndzi xungeta, a vula leswaku u ta teka xibalesa ndzi balesela, a engetela leswaku i khale a ndzi lava.”

“Nxungeto lowu a wu nga fambelani na ntirho, naswona ndzi burisanile na mukhanselara wa wadi. Se a hi cele timitara to hlaya hi hundza mukhukhu lowu ku vulavuriwaka ha wona loko hi tivisiwa leswaku phurojeke ya yimisiwa,” ku vula yena.

U vule leswaku phurojeke leyi a yi yimisiwanga hikwalaho ka nxungeto wa swibalesa. A va ye emahlweni va tirha va hundza mukhukhu va nga ri na swiphiqo va nga si byeriwa ku yima. Hi nkarhi lowu fanaka, ku vuriwa leswaku masipala wu ya emahlweni na makungu yo hlela ndhawu leyi hi vuntshwa.