Vaaki va pfala gondzo
Hi Orlando Chauke
Vaaki va muganga wa Dzumeri va hlengeletanile egondzweni lerikulu leri nghenaka na ku huma emugangeni ku kombisa ku vilela hi swihehlo swa leswaku dokodela Phophi Ramathuba u ala ku lemuka hosi ya vona.
Vaaki va lava leswaku hosi ya vona, Divili Mavunda, leyi sweswi yi amukeriwaka tanihi hosana, yi amukeriwa ximfumo tanihi hosi leyikulu, kufana na tihosi tin’wana etikweni leti khale a ti vuriwa tihosi letintsongo hi nkarhi wa vukoloni.
Nhweti leyi nga hundza vaaki vo huma eka 20 wa miganga ehansi ka hosi Dzumeri va hlengeletanile no hlawula ntlawa lowu nga ya ePolokwane ku ya yisa memorandamu eka holobyenkulu wa Limpopo, dokodela Phophi Ramathuba, na MEC wa CoGHSTA, Basikopo Makamu, va lava leswaku ku xiximiwa hosi ya vona.
Holobyenkulu na MEC Basikopo Makamu va nyikiwile masiku ya makume nharhu ku kuma ntlhantlho eka mhaka leyi. Hambiswiritano, hambi endzhaku ka ku landzelerisa kwalomu ka vhiki leri nga hundza ku kombela nhlamulo eka holobyenkulu, a ku tekiwanga goza. “Sweswi hi tekile xiboho xo pfala gondzo hi ntshembo wa leswaku holobyenkulu u ta hi yingisa,” ku vula Cassius Mabunda, wun’wana wa vayimeri va vaaki eka ndhawu leyi.
“I khale hosi ya hina yi tiviwa ntsena tani hi hosana, naswona hikwalaho ka sweswo, a ku na nchumu lowu yaka emahlweni eka ndhawu ya hina hikuva hosi ya hina a yi na matimba lama heleleke ku fana na varhangeri van’wana va ndhavuko etikweni. Leswi hi swona swi endlaka hi lava leswaku mfumo wu n’wi amukela hi ku hetiseka tanihi hosi,” ku vula yena.
Mabunda u kombisile ku vilela ka yena eka mfumo, a vula leswaku u seketela vandla ra African National Congress (ANC) hi ku hetiseka eka ndhawu liya naswona u tlhele a endla matshalatshala ya rona hi nkarhi wa nhlawulo. “A ndzi ri wun’wana wa vatirhi vo tinyiketela lava a va famba yindlu na yindlu va ri karhi va lwela vandla ra ANC, naswona swa ndzi vava ku vona mfumo lowu fanaka wu hi tekela ehansi,” ku vula yena.
Hi nkarhi wolowo, loko holobyenkulu a fika endhawini liya, a nga yingisanga swivilelo swa vona. Timovha ta yena ti hundzile hi le xikarhi ka ntshungu lowu a wu pfale gondzo kutani ti hatlisa ti ya endhawini leyi a languteriwe ku yisa swakudya swa swifuwo eka van’wamapurasi lava langutaneke na dyandza endhawini yoleyo.
Loko a vutisiwa loko mfumo wu ehleketa hi xilaveko xa vaaki xa leswaku hosi ya vona yi nyikiwa xitifikheti xa vuhosi lexi faneleke, holobyenkulu Dr Phophi Ramathuba u hlamurile hi ku hlundzuka, ngopfu ngopfu hikuva vaaki ekusunguleni va ringetile ku n’wi sivela ndlela yo ya eka xiendlakalo lexi.
“Ku na maendlelo lawa mfumo wu ma landzelaka ku lulamisa timhaka,” ku vula holobyenkulu Ramathuba. “Van’wamapurasi va ndhawu leyi va vilerisiwile hi dyandza na ku lahlekeriwa hi swifuwo swa vona, naswona tani hi leswi mi swi vonaka, mfumo wu kona ku pfuneta. A wu nge pfali gondzo loko holobyenkulu a ta ku ta lulamisa mhangu.
“A ndzi pfumelelani na mahanyelo ya muxaka wolowo hikuva hofisi ya mina yi tshama yi pfulekile leswaku vanhu va ta va ta tlakusa swivilelo swa vona,” ku hlamusela holobyenkulu, a vula leswaku loko a nga ngheneleli eka ndhawu leyi, vanhu va ta lahlekeriwa hi swifuwo.
“A ndzi vuli leswaku vanhu a va fanelanga ku va tihosi kumbe a va fanelanga ku kuma switifikheti, kambe va fanele ku tiva tindlela leti faneleke to tlakusa swivilelo swa vona. A mi nge ndzi pfaleli ndlela loko ndzi tisa swakudya swa tihomu. Kombisani ku vilela siku rin’wana—a swi fani ni loko ndzi tile endhawini ku ta va ni nkhuvo. Ndzi laha ku ta lulamisa xiphiqo hi ku pfuna van’wamapurasi lava karhatekaka,” u vurile, a engetela leswaku swi n’wi hlundzukisile ku vona vanhu va n’wi sivela loko a ri karhi a ta ku ta ponisa vutomi.
Ramathuba u kandziyisile leswaku hofisi ya yena na ti-MEC ta yena va tirha hi xihatla eka timhaka to hambana na ku hlohlotela vaaki ku landzelela maendlelo lama faneleke. “Hi ta lulamisa mhaka leyi tanihi leswi hi endlaka swona eka van’wana. Kambe a wu nge swi koti ku kombisa ku vilela hi siku leri ndzi nga laha ku ta ponisa vutomi. Loko hakunene u va tsakela vanhu va wena tanihi hosi, u ta va xixima hi ku xixima maendlelo lawa,” ku vula yena hi ku hlundzuka.