Holobyenkulu a tsundzuxa vatirhela mfumo hi Vukungundzwana

Hi Orlando Chauke

Holobyenkulu wa xifundzhankulu xa Limpopo Dokodela Phophi Ramathuba, u tsundzuxile vatirhela mfumo eka ku averiwa loku nga fanelangiki ka swipfuno swa mfumo leswi kunguhatiweke ku pfuna van’wamapurasi lava hlanganaka na swiphiqo. U kombisile ku vilela hi leswaku mali leyi ya nkoka yi hambukisiwa ku vuyerisa vanghana na maxaka ya vatirhela-mfumo, lava vo tala va vona va nga riki na vutivi kumbe ku nghenelela eka vurimi.

Loko a vulavula eka xiendlakalo emugangeni wa Mphagani, laha a ri karhi a hangalasa swakudya swa swifuwo eka van’wamapurasi lava khumbiweke hi dyandza leri yaka emahlweni, Ramathuba u kandziyisile leswaku mukhuva lowu wu onhela van’wamapurasi lava lavaka nseketelo hakunene, ngopfu-ngopfu hi minkarhi yo tika.

U hehle leswaku Tinhloko to karhi ta Tindzawulo (HOD) ti tirhisa swivandla swa tona ku tirhisa mali hi ndlela ya vusopfa. Ematshan’wini yo kongomisa switirhisiwa eka van’wamapurasi lava langutaneke na swiphiqo hikokwalaho ka mintlhontlho leyi fambelanaka na ku cinca ka maxelo, ku vikiwa leswaku vatirhela mfumo lava a va tirhisa mali leyi eka vanghana na maxaka ya vona.

“A ndzi vuli leswaku a wu fanelanga ku va murimi, kambe loko u lava ku va murimi, tirhisa muholo wa wena ku seketela migingiriko ya wena ya vurimi. U nga tirhisi mali leyi endleriweke van’wamapurasi lava langutaneke na mintlhontlho ku tihanyisa na maxaka ya wena, laha van’wana va vona va nga tiviki nchumu hi vurimi,” ku hlamusela Ramathuba.

U tsundzuxile leswaku u na matimba yo kombela vukorhokeri bya mfumo ku lavisisa mani na mani eka ndzawulo ya yena. “Vukungundzwana lebyi byi fanele ku yima. Ndzi murhangeri sweswi, naswona ndzi nga endla leswaku vukorhokeri bya mfumo byi langutisisa leswi u swi endlaka hi ku olova. Loko u kumeka u ri eka tlhelo ra ximatsi, a ndzi nge kanakani ku teka goza,” ku hlamusela Ramathuba.

Holobyenkulu u tlhele a boxa leswaku xifundzankulu se xi endlile swikombelo swa mali ya mpfuneto wa xihatla ku lulamisa xiyimo xa dyandza eka swifundzhantsongo swa Vhembe na Mopani. “Swifundzhantsongo leswi swimbirhi hi swona swi hlaseriweke ngopfu exifundzheninkulu. Riendzo ra mina ri tlhela ri kongomisa eka ku kambela xiyimo hi ku kongoma leswaku loko ndzi kombela mfumo wa rixaka ku tivisa Swifundzhantsongo leswi swimbirhi tanihi tindhawu ta mhangu, ndzi ta va na ku twisisa loku nga erivaleni ka ku tika ka xiyimo,” ku vula yena.

Hi nkarhi walowo, van’wamapurasi votala eka ndhawu liya va ringanyete leswaku matshalatshala ya holobyenkulu a ya ta kongomisiwa ku antswa eka ku seketela vuhumelerisi bya swibyariwa kutlula eka swifuwo ntsena. “Dyandza leri a ri khumbi swiharhi ntsena; ri khumba na hina vanhu. Ematshan’weni yo hi nyika swiphephana swa nkarhi na nkarhi, ha yini hi nga nyikiwi mali laha swi nga fanela, leswaku hi ta kota ku humesa swakudya leswi eneleke ku nga ri swa hina ntsena kambe ni swa swifuwo swa hina?” ku vula Lylance Hlungwani, wun’wana wa van’wamapurasi va ndhawu leyi.

Loko a hlamula, MEC wa Vurimi na Nhluvukiso wa le Matikoxikaya exifundzheninkulu lexi, Nakedi Sibanda-Kekana, u vule leswaku ndzawulo ya yena yi nyikile mali yo seketela migingiriko yo hambana ya vurimi. U kandziyise leswaku van’wamapurasi va fanele ntsena ku endla swikombelo, naswona swikombelo swa vona swi ta kambisisiwa.

“Swin’wana swa swikombelo swa mali swi pfala hi ti 16, kutani loko u nga si endla swikombelo, endla tano hi ku hatlisa leswaku u katsiwa exikarhi ka lava nga ta kuma mali,” ku vula yena.