Ku tlangela Vutomi na ndzhaka bya muchayi wa ndhuma

Muzamani Thomas Mathonsi ari muyimbeleri wa ndhuma wa Xitsonga eAfrika Dzonga naswona a teveka ngopfu tani hi un’wana wa vachayi wa xiyimu xale henhla swinene wa katara ya bass kusuka eka tikonkulu ra Afrika. U velekiwile hi ti 26 ta Ndzhati 1957, emugangeni wa ka Magomani, lowu kumekaka exifundzheninkulu xa Limpopo ehansi ka Masipala wa Collins Chabane. Mathonsi a ri n’wana wa jaha wa Tatana Chavani Mathonsi na N’wa Mahleketo.

Vuyimbeleri bya Mathonsi byi sungurile hi lembe ra 1980 loko a joyina ntlawa wa Dr. Thomas Chauke. Eku sunguleni, a a tlanga swichayachayana swo hambana-hambana, kambe hi 1981 u sungule ku tlanga katara ya bass.Talenta yo hlamarisa ya Mathonsi eka katara ya bass yi hatle yi n’wi endlela vito ra “The Best Bass Guitarist” eka vaseketeri va yena, na Dr Thomas Chauke na vayimbeleri kulobye kumbe van’wana.

Ntlawa wa Thomas Chauke na Shinyori Sisters wu sungurile ku tlanga etiholweni ta swikolo hi xikongomelo xo hlengeleta mali yo ya eJoni va ya rhekhoda vuyimbeleri bya vona leswi swinga twala mihandzu ya kahle. Dr Thomas Chauke u nyikiwile kontraka yo rhekhoda hi khampani ya Gallo Record, lani a nga vhela a humesa alibamu ya yena yo sungula a yi vitana ku Nyoresh.

Endzhaku ka Alibamu leyi, vakumile kumile ntwanano wun’wana wo rhekhoda kusuka ka Khampani ya Wea Records, laha swinga endla leswaku Ntlawa lowu wa Dr Thomas Chauke wu vhetile wu cince vito ra ntlawa kusuka eka Nyoresh kuya eka Shimatsatsa, leswi vulaka leswaku “nhwanyana wo saseka” eka mbulavulo wa siku na siku.

Chauke u rhekhodile alibamu ya yena yo sungula, ehansi ka vito ra Shimatsatsa, leyi a yi ri na Mathonsi eka katara ya bass, hi lembe ra 1981 ehansi ka vito ra Thomas Chauke na Shinyori Sisters. Tialibamu ta 34 ta Dr Thomas Chauke leti Mathonsi a tlangeke katara ya bass eka tona ti fikelele xiyimo xa ku xavisiwa ka Golds, Platinums, lani tin’wani tinga kuma Double Platinums eka malembe lawa ya hundzeke.

Tlangelo ro hlawuleka ra Mathonsi loko swita ka katara ya bass swifambelana kahle ngopfu na vuyimbeleri bya Xitsonga, naswona u tlangile xiave xa nkoka eka ku duma ka muxaka lowu eAfrika-Dzonga na le ka matiko Akelana hambi kuri tshungeni. A a tiveka hi vuswikoti bya yena byo hlawuleka byo hlanganisa swichayachayana swa ndhavuko swa Xiafrika na mimpfumawulo ya manguva lawa, a tumbuluxa mpfumawulo wo hlawuleka lowu a wu ri wa yena hi ndlela yo hlawuleka.

Ku hoxa xandla ka Mathonsi eka vuyimbeleri bya Xitsonga na vunanga bya vuyimbeleri bya Afrika hi ku angarhela swi xiximiwile no tlangeriwa eka ntirho wa yena hinkwawo. U vile xiphemu xa ntlawa wa Dr Thomas Chauke na Shimatsatsa Sisters lowunga amuamukela masagwadi yo hlaya swinene kusuka ka ti ndhawu to hambana-hambana.

Leswi swi katsa na khumenharhu (13) wa Masagwadi ya Vuyimbeleri bya Afrika-Dzonga (SAMA), Khume (10) wa Masagwadi ya Xitichi xa Munghana Lonene FM, Sagwadi ro Hlawuleka ra Munghana Lonene FM, ndzi nga rivali na Sangwadi ra  MTN SAMA 19 Lifetime Achievement Award leri ringa kumiwa kahle hi lembe ra 2013 hi murhangeri wa ntlawa Dr Thomas Chauke.

Kasi Thomas Mathonsi na yena i muyimbeleri wa vuswikoti loyi a nga endla magandlati eka vunanga bya vuyimbeleri bya Afrika-Dzonga. Alibamu ya yena yo sungula, leyi yinga vitaniwa tani leswaku “MAVONDZO”, yi humesiwile hi lembe ra 2017 naswona yi amukeriwile kahle ngopfu hi hi vaseketi va vunanga bya Xitsonga, vaseketeri va yena ku katsa na vanhu lava vo hlela vuyimbeleri bya Xitsonga.

Alibamu leyi yi na nhlengeleto wa tinsimu ta ndhavuko ta Vatsonga leti kombisaka vuswikoti byo hlawuleka bya Thomas Mathonsi loko swita eka ku vuyimbeleri na ku hlamusela timhaka hiku tirhisa vuyimbeleri, xikanwe na ku tlangela ka yena lokukulu eka ndzhaka ya yena wa ndhavuko.

Ku simekiwa ka Alibamu ya MAVONDZO ku humelerile swinene, laha ku nga va na ku tlula 10,000 wa varhandzi va vuyimbeleri lava ava hlengeletanile ePalms eChiawelo, Soweto exifundzheninkulu xa Gauteng. Lani a ku tlangeriwa ndhavuko na vuyimbeleri bya Vatsonga, laha vuyimbeleri bya Thomas a byi ri bya nkoka eka vusiku lebyi.

Ku sukela loko alibamu ya “MAVONDZO” yi humesiwile, Mathonsi u hundzuke nyeleti leyi tlakukeke eka vunanga bya Xitsonga. U sungurile kuma valandzeri vo tshembeka naswona a va rhandza xitayili xa yena xo hlawuleka na ku tinyiketela ka yena eka ku hlayisa na ku tlakusa ndhavuko wa Vatsonga.

Mavondzo i album yo hlawuleka leyi nga na mimpfumawulo na switayele swo hambana-hambana. Kusuka eka Ndzi lava Mali, kuya eka Mbhulumeti, kuya eka  Murhandziwa, hambi kuri risimu leri ri vitaniwaka ku Julia na tin’wani tisimu. Kasi varhandzi va Thomas Mathosni va vula leswaku album leyi yi va nyika mahungu ya vutomi.

“Ku vula ntiyiso Alibamu ya Mavondzo yini dyondzisa swotala swinene ngopfu-ngopfu risimu ra Mavondzo, vanhu hi dlawa hi mavondzo, loko munhu a humelela vanhu van’wani a swiva khomi kahle, swiendla leswaku va ntumbuluka rivengo eka wu n’wani munhu,” ku vula Given Mabasa u n’wani wa valandzeri wa nhenha Thomas Mathonsi.

Loko Mabasa a ya emahlweni u vurile leswaku u tlhela a tsakela risimu ra Murhandziwa tani hi leswi rin’wi pfuneke ku pfuxeta rirhandzu ra yena na nsati wa yena.”Loko Muyimbeleri Mathonsi a ku u kwatisiwa hi yini ka mama, haa!!!! Swi endla ndzi titwa vununa,no tlhela ni hleketa laha hi sukaku kona na nsati wa mina”.

Loko u yingisela mimpfumawulo ya ndzhavuko na ya manguva lawa,leyi yinga hoxiwa eka Alibamu leyi ya Mavondzo,ndzi nga vula leswaku yita tama ya hari na ntikelo eka varhandzi va vuyimbeleri bya Makumbila.

Hi lembe ra 2022, Mbhulumeti u humesile alibamu ya yena ya vumbirhi leyi a yi languteriwile swinene leyi a yi thyeke leswaku “MA-JUDA (Jozi)”. Alibamu leyi yi na tinsimu to hambana hambana leti dumeke, ku katsa na “Nkata Mina”, “Ndzi Kombeni Ndlela” na “Hlawula Xin’we”. Risimu rin’wana na rin’wana ri kombisa vuswikoti byo hlawuleka bya vuyimbeleri bya Mathonsi.

Risimu ra “Nkata Mina” i risimu ro hlawuleka eka alibamu leyi, hi mpfumawulo ya rona yo koka rinoko na chorus leyi tiyisisaka ku endla leswaku vayingiseri vakuma hungu lerinene, ro aka. Kasi risimu ra “Ndzi Kombeni Ndlela” i risimu ro olova swinene leri kombisaka rito ra Mathonsi leri nga na mintlhaveko na vuswikoti bya yena byo vula xitori xo khorwisa hi vuyimbeleri bya yena.

Loko kuri risimu ra “Hlawula Xin’we” i risimu ra matimba swinene eka Alibamu leyi leri vulavulaka hi timhaka ta nkoka loko swita ka vutomi bya siku na siku. Alibamu leyi yi kombisa ku tinyiketela ka Mathonsi ku tirhisa vuyimbeleri bya yena tani hi pulatifomo yo lemukisa notlhela a dyondzisa vaaki kumbe valandzeri va yena hi timhaka ta nkoka ta siku na siku.

Hi ku angarhela,Alibamu ya “MA-JUDA (Jozi)” i vumbhoni bya vuswikoti bya Mbhulumeti na ku tinyiketela ka yena eka ku tumbuluxa vuyimbeleri lebyi tsakisaka na ku va na nhlamuselo. Hi alibamu leyi, Mathonsi u tiyisisile ndhawu ya yena tani hi un’wana wa Xitsonga Legend, naswona swi le rivaleni leswaku a a ri na vumundzuku byo vangama emahlweni ka yena eka vuyimbeleri bya xitsonga.

Thomas Mathonsi u hundzile emisaveni hi ti 25 Dzivamisoko 2023 naswona rifu ra Mbhulumeti a hi ku lahlekeriwa ka vandyangu na vanghana ntsena kambe I ku lahlekeriwa ka rixaka ra Xitsonga na le ka bindzu ra vuyimbeleri ra Afrika-Dzonga hi ku angarhela.  A a ri muchayi wa katara ya Bass na muyimbeleri loyi se a endle nhlohlotelo lowukulu hi vuyimbeleri bya yena, naswona ku hundza ka yena emisaveni swisiye swivandla leswi nga ta tika ku pfalaliwa.

Hambi leswi ntirho wa yena wa vuyimbeleri wu ngava lowo koma, Mathonsi u kotile ku endla leswaku varhandzi va yena vava na ntsako lowu nga heriki hi xitayili xa yena xo hlawuleka xa vuyimbeleri. A  ri mutlangi wa katara ya bass loyi a nga ni vutshila naswona vutshila bya yena eka xichayachayana lexi a byi vonaka eka noti yin’wana ni yin’wana leyi a yi tlanga.

Vuyimbeleri bya Mathonsi a byi nga nyawuli ntsena, kambe byi tlhele byi va na nkucetelo lowukulu eka vaaki, tani hi leswi a tirhisa pulatifomo ya yena ku lemukisa vanhu hi timhaka ta nkoka leti khumbaka vaaki va rixaka ra Vatsonga hambi kuri rixaka hikwaro ra Afrika-dyonga.

Hambileswi Makumbila a nga hi siya, ndzhaka ya yena yi hanya hi vuyimbeleri bya yena. Tinsimu ta yena ti ya emahlweni ti hlohlotela no kucetela xitukulwana lexintshwa xa vayimbeleri, naswona nkucetelo wa yena eka bindzu ra vuyimbeleri bya Afrika-Dzonga a wu nge pfuki wu rivariwile. Mathonsi u ta tshama a ri karhi a tsundzukiwa tani hi un’wana wa vachayi va tikatara ta bass lava nga na vuswikoti swinene, vohuma eka tikonkulu ra Afrika.

Vuyimbeleri bya yena byi ta va vumbhoni bya vutumbuluxi bya yena hi laha ku nga heriki. Ku navela, na ku tinyiketela eka vutshila bya yena, naswona ku hoxa xandla ka yena eka misava ya vuyimbeleri ku ta ya emahlweni ku tlangeriwa eka tinxaka leti taka.