Vahlapfa va khitikanela eAfrika Dzonga ku kuma madyelo ya rihlaza

Hi Ntsakisi Gracia Chauke

Afrika Dzonga i rin’wana ra matiko ya Afrika laha vahlapfa va nga tala, naswona ku na swivangelo swo hlaya leswi hoxaka xandla eka mhaka leyi, swo fana na ntshamiseko wa Ikhonomi loko ku pimanisiwa na matiko yo hlaya ya Afrika, mfikelelo wa dyondzo, vukorhokeri bya rihanyo ra masungulo, ntshamiseko wa tipolotiki na swin’wana swo tala.

Tiko akelani Mozambique ri vile na minkarhi ya ku nga tshamiseki ka tipolitiki na mpfilumpfilu wa vaaki, ngopfu-ngopfu nyimpi ya le xikarhi ka matiko ya Mozambique leyi humeleleke exikarhi ka malembe ya 1977-1992. Hi minkarhi leyi, vanhu votala ava balekela eAfrika Dzonga tani hi vahlapfa, ku ri ndlela yo balekela madzolonga na ku pfumaleka ka nsirhelelo.

Isaac Rikhotso loyi a davukaka etikweni ra Mozambique, kambe a kumekaka laha tikweni ra Afrika Dzonga u burisanile na Nthavela no tlhela a hlamusela timhaka ta nyimpi ya le xikarhi ka matiko ya Mozambique.

“Mayelana na nyimpi ya matshwanga, a ku ri nyimpi ya xi n’wana manana laha a ku lweriwa tiko leswaku ri tsemiwa hi le xikarhi ku ta fuma mavandla ya mbirhi. Matiko ya le n’walungu eMozambique a ku fanele ku fuma vandla ro karhi kutani na tindhawu ta nyembani kuya fika eMaputo a ku fanele ku fuma rin’wana vandla.

“Nyimpi leyi a yi ri kulu swinene naswona a yi tisa ku nga tshamiseki eka vaaki, leswi endleke leswaku vanhu va khale va tsutsumela eAfrika Dzonga kuya sungula vutomi byintshwa,” ku hlamusela Rikhotso.

Hambiswiritano, kufikela namuntlha vanhu va tiko ra rikwavo Mozambique va ha rhurhela eAfrika Dzonga, kasi leswi swi vangiwa hi swilo swo hlayanyana leswi phikelelaka, swo fana na ku lava madyelo ya rihlaza, ku hlangana na maxaka ya vona lava fikeke tiko xa ha etlele, ku va na mfikelelo wa dyondzo hambi ku ri vukorhokeri bya rihanyo ra masungulo.

Loko swa ha te tano, vanhu lava fikeke khale eAfrika Dzonga va hambanile na lava va fikaka namutlha. Lava khale se kova vaakatiko va Afrika Dzonga hikuva va na makhadi ya vutitivisi, leswi va nyikaka nsirhelelo lowukulu ni timfanelo, hambi ku ri mfikelelo eka mphakelo wa vukorhokeri.

Kasi lava fikaka namutlha, ngopfu ngopfu lava pfumalaka maphepha lawa ya faneleke kuva eAfrika Dzonga, swa va tikela swinene ku kuma mphakelo wa vukorhokeri hi ku hetiseka.

Leswi swi vangiwa hikuva tipholisi ta mfumo eka vahlapfa ti cincile hi ku famba ka nkarhi. Vanhu lava fikeke sweswi va langutana na vulawuri byo tika bya vuhlapfa na ku sindzisiwa loko ku pimanisiwa na lava fikeke ehansi ka tipholisi to olova swinene.

Rikhotso u hlamusele matitwelo ya yena kuva a ri eAfrika Dzonga xikan’we na ku hambana loku nga kona exikarhi ka matiko lawa ya mbirhi.

“Tiko ra Mozambique loko ri pimanisiwa na Afrika Dzonga ku na ku hambana ngopfu. Mintirho eMozambique ya tsotsomba naswona laha Afrika Dzonga mintirho ha yi kuma. Ku sukela loko ndzi ri etikweni leri, ndzi ti twa kahle swinene hikuva mintirho ndza yi kuma kasi etikweni ra ka hina mintirho kuhava,” a gimeta.