Vaxavisi va ta xavisa hi swipimelo

Hi Ntsakisi Gracia Chauke

Eka mavhiki lawa ya nga hundza, vana vo hlaya eAfrika Dzonga va hundzile emisaveni hi ndlela yo vava endzhaku ko dya swinambunambu leswi humaka eka mavhengele ya vaaki va matiko mambe ekusuhi na swikolo, leswi nga tlakusa ku vilela lokukulu mayelana na vuhlayiseki bya swakudya.

Swikolo swo tala swi angule hi ku yirisa vaxavisi ku xavisa swakudya etindhawini ta swikolo ku sirhelela rihanyo ra machudeni. Hambiswiritano, Leswi ku nga na magoza ya vuhlayiseki lamantshwa, makungu sweswi ya le ku endliweni ku herisa ku yirisiwa ka nkarhinyana eswikolweni swa xifundzhankulu xa Limpopo.

Xiphiqo lexi xi sungule ku vonaka kahle n’hweti leyi nga hundza loko vana va le swifundzheni swo hambana va vabya endzhaku ko dya swakudya leswi xaviweke eka mavhengele lamatsongo (Spaza).

Vatirhi va rihanyo va tshemba leswaku timhangu leti ti vangiwe hi maendlelo yo biha ya vuhlayiseki bya swakudya, leswi vulaka leswaku swakudya leswi swi nga endleka swi nga lulamisiwanga kumbe ku hlayisiwa hi ndlela leyi hlayisekeke.

Leswi mafu ya vana a ma endla tinhloko-mhaka ta mahungu, swikolo swi vone swi fanerile ku teka goza hi ku hatlisa leswaku machudeni ya swona ya tshama ya hlayisekile.

Wun’wana wa vaxavisi loyi a nga na malembe yo hlaya a karhi a xavisa exikolweni xa le henhla xa Shingwedzi, u humese vonelo ra yena mayelana na ku yirisiwa loku. “Ndza swi twisisa leswaku ha yini va swi endlile; va lava ku tiyisisa vuhlayiseki bya vana. Kambe leswi i vutomi bya mina,” ku vula yena.

Loko a seketela matshalatshala yo antswisa vuhlayiseki bya swakudya, u tlhela a vilerisiwa hi leswaku leswi swi ta khumba njhani vaxavisi vo fana na yena lava titshegeke hi ku xavisa eswikolweni ku kuma mali yo ti hanyisa.

Exifundzheninkulu xa Limpopo, Ndzawulo ya Dyondzo a yi veke ku yirisiwa loku tani hi xitsundzuxo xa nkarhinyana ku sirhelela rihanyo na vuhlayiseki bya machudeni, ngopfu ngopfu hi nkarhi wa swikambelo.

Muvulavuleri wa ndzawulo wa nkarhinyana Mosebjane Kgaffe u hlamuserile leswaku, “Ku xavisiwa hinkwako ka swakudya eswikolweni na le tindhawini ta le kusuhi swi yimisiwile ku kondza ku tivisiwa swin’wana.” Hambiswiritano, Nongonoko wa Rixaka wa Swakudya swa Swikolo (NSNP) wu ta ya emahlweni wu nyika swakudya leswi landzelaka swipimelo swo tika swa vuhlayiseki.

Sweswi, hi makungu yo herisa ku yirisiwa loku ku nga kona, vaxavisi va nyikiwile nkarhi ku fikela hi ti 11 Hukuri 2024, ku landzelela milawu leyintshwa ya vuhlayiseki bya swakudya.

Kgaffe u vula leswaku vaxavisi hinkwavo va ta boheka ku sayina Ntwanano wa Xiyimo xa Vukorhokeri wa ximfumo na Huvo yo Lawula Xikolo (SGB). Ntwanano lowu wu ta boxa mintirho na vutihlamuleri bya vona na ku tiyisisa leswaku vaxavisi va namarhela swipimelo swa vuhlayiseki bya swakudya.

Ehansi ka swiletelo leswintshwa, vaxavisi va ta xavisa swakudya leswi nga ni rihanyo, ku katsa ni mihandzu yo tenga, swakunwa leswi nga na chukele ra le hansi ni swilo swin’wana leswi nga ni xiave eka rihanyo ra munhu. Ku cinca loku ku kongomisa eka ku tiyisisa leswaku vana va fikelela swakudya swo olova leswi hlayisekeke, leswi nga na rihanyo exikolweni.

Hambiswiritano, nhlangano wa Limpopo School Governing Body Federation, ntlawa lowu yimelaka varhangeri va swikolo, wu vula leswaku xivangelo xa xiviri xa chefu ya swakudya exifundzheninkulu xa Limpopo a hi vaxavisi va le xitarateni kambe i “nyimpi ya tithendara” leyi fambelanaka na nongonoko wo phamela swikolo.

Nhlangano wu tshemba leswaku vanhu lava tsakelaka nongonoko wo phamela swakudya hi vona va nga endzhaku ka swiphiqo leswi, naswona ku yirisiwa ka vaxavisi a swi nge tlhantlhi mhaka leyi.

Derrick Mosoana, muyimeri wa nhlangano lowu, u vule leswaku, “xiboho xa ndzawulo xo yimisa vaxavisi ku xavisa eswikolweni a xi nge xi tlhantlhi xiphiqo xa xiviri kambe xi to tikisela ntsena vanhu lava ringetaka ku tihanyisa.”