ku Cinca ka Maxelo  swi khumba Van’wamapurasi va le makaya ku Vava

Ku cinca ka maxelo swina nkucetelo lowukulu eka van’wamapurasi ku nga ri hansi ka xifundzhantsongo xa Vhembe tsena kambe emisaveni hinkwayo. Leswi mahiselo ya tlakukaka, dyandza ri sungulaka ku va kona, van’wamapurasi va langutane ni mintlhontlho leyi nga si tshamaka yi va kona.

Yin’wana ya timhaka letikulu hileswaku swibyariwa swiya swiva ekhombyeni swinene eka maxelo yo biha swinene. Ku hisa, ndhambi ni dyandza hinkwaswo swi nga va ni vuyelo byo biha swinene eka swibyariwa, leswi endlaka leswaku ku va ni ntshovelo wa le hansi ni ku hunguteka ka swibyaliwa. Leswi swi tano ngopfu-ngopfu eka van’wamapurasi lavatsongo lava pfumalaka switirhisiwa swo sirhelela swibyariwa swa vona eka maxelo yobiha.

Mhaka yin’wana hileswaku ku cinca ka maxelo ku vanga ku cinca eka nguva ya ku kurisa swimilana. Eka swifundzha swin’wana, nguva yo kurisa swibyaliwa yi ya yi koma, kasi eka tin’wana ti ya ti leha. Leswi swinga endla leswaku switika eka van’wamapurasi ku pulana vuhumelerisi bya vona bya swibyariwa.

Ku cinca ka nhlayo ya mpfula swinga va na mbuyelo lowukulu eka swibyariwa. Mpfula yitsongo yi nga vanga dyandza, naswona mpfula yo tala yi nga vanga ndhambi, leswi nga onhaka swibyariwa. Leswi swi nga vavisa mphakelo wa swakudya, leswi vulaka leswaku a ku nge vi na swakudya leswi ringaneke leswi vanhu va nga swi dyaka kumbe kuswi xavisa.

Ku cinca ka maxelo ku vanga maxelo yo biha swinene ku fana na swidzedze, ndhambi, na ndzilo wa nhova. Leswi swi endla leswaku swi tika eka van’wamapurasi ku byala swibyariwa swa vona. Lani vativi va vulaka leswaku van’wamapurasi va fanele ku endla swilo swofana naku aka swisirhelelo swa ndhambi naku byala swibyariwa leswinga tiyisela dyandza kuva va sirhelela mapurasi na swibyariwa swa vona.

Hambiswiritano, Vativi va swamapurasi vatlhela va vula leswaku magoza lawa ma nga ha va ma nga enelanga ku va sirhelela eka maxelo leswi yaka swi tika leswi vangiwaka hi ku cinca ka maxelo. I swa nkoka leswaku van’wamapurasi vava na mfikelelo eka switirhisiwa na nseketelo kuva va pfuna ku tolovela maxelo lawa ya cincaka naku ya emahlweni va humelerisa swakudya swa miganga ya vona.

Van’wamapurasi va le makaya swava tikela ku tolovela mbuyelo wa ku cinca ka maxelo hikokwalaho ka ku pfumaleka ka switirhisiwa, kufana na vuswikoti bya xithekiniki, timali, na ku fikelela maendlelo ya vurimi ya manguva lawa leswi endlaka leswaku swi olova ku tolovela swiyimo leswi cincaka. Naswona i swi n’wani swaxivangelo xa leswaku va tikeriwa.

Van’wamapurasi vale tindhawini ta le makaya va na mfikelelo wo koma eka vuxokoxoko mayelana na maendlelo ya maxelo, mbuyelo wa swibyariwa, na swin’wana swa nkoka leswi khumbhaka vuswikoti bya vona byo tolovela ku cinca ka maxelo. Ku pfumaleka loku ka vuxokoxoko swi endla leswaku swiva ntlhontlho eka vona kuva va teka swiboho leswinga na vutivi mayelana na ndlela yo lulamisa maendlelo ya vona ya vurimi.

Vunyingi bya vona va titshege hi maendlelo ya ndzhavuko, ava lavi ku amukela maendlelo yantshwa ya vurimi, kufana na swibyariwa leswinga tiyisela dyandza, hikokwalaho ka ku namarhela swinene eka maendlelo ya vurimi ya ndzhavuko. Leswi swi nga endla leswaku ku lwisana ni ku cinca, hambiloko swi nga vuyerisa hi nkarhi wo leha.

Loko hi burisana na n’wamapurasi wa laha kaya Tatana Maluleke u hi byerile leswaku, Ku cinca ka maxelo, ku fana na ku engeteleka ka minkarhi ya dyandza kumbe ndhambi, swi khumba swinene mbuyelo wa swibyariwa swa vona.

“Tani hi van’wamapurasi swahi ntikela swinene loko swita eka ku “adjust” ku cinca loku kunga kona loko swita ka ntshovelo wa hina hikuva, a ha ha koti ku ntshovela swilo swotala leswi swiendlaku leswaku na mali leyi hi yi kumaka loko hi xavisa swirimiwa yiva ehansi swinene,” Ku vula Gezani Maluleke.
Mfumo wu fanele ku pfuna van’wamapurasi va laha kaya leswaku va ta kota ku tumbuluxa mitirho na ku endla leswaku ikhonomi ya laha kaya yi tiya. Mpfuno lowu wu nga ha va ku va nyika mali, mati, misava ni swin’wana leswi va swi lavaka leswaku va byala swakudya. Hi mpfuno lowu faneleke, van’wamapurasi vanga endla leswaku ikhonomi ya le makaya yi antswa swinene hikuva vanga kota ku thola vatirhi.

Van’wamapurasi va lava ku dyondzisiwa na no tsundzuxiwa kuva va tolovela ku cinca ka mbango. Leswi swinga katsa vuxokoxoko mayelana na ku cinca ka swiyimo swa maxelo, swibyariwa leswi byariwaka leswinga kondletelaka nkarhi wo oma, maendlelo yo hlayisa misava na maendlelo yan’wana lawa yanga kahle eka ikholoji.

Ku tiyisisa leswaku va kota ku rima kahle na vutihlamuleri, van’wamapurasi vale makaya vafanele ku pfumeleriwa ku fikelela michini ya xiyimo xale henhla. Leswi swikatsa ku fikelela maendlelo yo cheleta, switirhisiwa swo langutisisa maxelo, na switirhisiwa swin’wana kuva swipfuneta ku lawula migingiriko ya vona ya vurimi.

Van’wamapurasi va laha kaya va na ku ntikeriwa swinene loko swifika ka mhaka ya swa timali leti lavekaka ku kota ku fikelela ku xava switirhisiwa swa thekinoloji leswintshwa,na maendlelo lama nga va pfunaka ku pfumelelana na ku cinca eka maxelo. Nseketelo wa timali ya laveka ku kotisa ku antswisiwa mapurasi ya vona na ku aka switirhisiwa swankoka.

Ku pfumaleka ka switirhisiwa, kufana na magondzo na timakete ta mabindzu, I swin’wani swa ndzingo lowukulu eka van’wamapurasi va le makaya, kasi Ku akiwa ka switirhisiwa eka tindzhawu ta le makaya swinga pfuna ku hlanganisa van’wamapurasi na vaxavi naku nyika mfikelelo eka vukorhokeri lebyinene.

Ntirhisano exikarhi ka van’wamapurasi, miganga, na minhlangano swinga pfuneta ku aka naku tumbuluxa mintirho eka vanhu va le makaya.