Nkoka wo Hlayisa ti-Ecosystems na Swiharhi Etikweni
ENVIRONMENT – Misava leyi hi hanyaka eka yona i kaya ra ti- ecosystem to hambana-hambana ni tinxaka ta swiharhi. Ti ecosystems leti na swiharhi swi endla web ya vutomi leyi nga ya nkoka eka ku hanya ka swivumbiwa hinkwaswo leswi hanyaka emisaveni. Khombo ra kona, mintirho ya vanhu yo tanihi ku tsema Misinya, ku thyakisa mbango ni ku cinca ka maxelo swi xungeta fambiselo leri ro olova ra vutomi bya ti-ecosystem ni swiharhi leswi swi vitanaka ndhawu leyi leswaku kaya.
Eka rhungula leri, hi ta kambisisa nkoka wo sirhelela ti-ecosystem na swiharhi, na leswaku hikokwalaho ka yini swi ri swa nkoka leswaku hi teka magoza yo swi hlayisa.
Ecosystems i swiphemu leswi hanyaka na leswinga hanyiki eka ndzhawu yokarhi leswi tirhisanaka na swin’wana. Swiphemu leswi swi katsa swimilana, swiharhi, switsongwatsongwana, mati, moya xikan’we misava. ecosystems yin’wana ni yin’wana yi hlawulekile naswona yi hoxa xandla swinene eka rihanyo hinkwaro ra pulanete.
Loko hi languta nhovha, i kaya ra tinxaka to hambana hambana ta swimilani na swiharhi, naswona nhovha yi tlhela yi tswonga khaboni-dayokisayidi leyi humaka exibakabakeni, leswi pfunetaka ku lawula maxelo ya Misava. Tindzhawu ta mati leto tsakama ti pfuneta ku sefa naku basisa mati, naswona tinyika ndzhawu yotshama eka tinxaka totala ta swinyenyani na tihlampfi.
Ti coral reefs i tin’wana ta ti ecosystems leti humelerisaka swinene eka pulanete, naswona ku vikiwa leswaku ti kota ku seketela hi kwalomu ka 25% wa vutomi eka swilo hinkwabyo leswi swi hanyaka elwandle.
Swiharhi na swona i xiphemu xa nkoka xa ti ecosystems, naswona swi tlanga swiphemu swa nkoka eka pollination,loko swi ta eka ku hangalasiwa ka mbewu, ku dyiwa, na ku rhendzeleka ka swakudya. Handle ka swiharhi, ti- ecosystem to tala a ti ta wa kumbe ku fa, leswi nga ta endla leswaku eku heteleleni ku va na xungeto eku hanyani ka tinxaka tin’wana, ku katsa ni vanhu.
Ku sirhelela ti ecosystems na swiharhi a hi ku hlayisa biodiversity ntsena; swi tlhela swi va swa nkoka swinene eka vuhlayiseki bya vanhu. Swilo swo tala leswi hi swi tirhisaka siku na siku swi huma eka swilo swa ntumbuluko, swo tanihi timhandzi, oyili ni timinerali.
Ti ecosystems titlhela tinyika vukorhokeri bya nkoka byofana na moya na mati yo basa kumbe ku tenga, vulawuri bya maxelo, na ku nona ka misava, leswinga swa nkoka eka rihanyo ra vanhu na nhluvukiso wa ikhonomi.
ku sirhelela ti-ecosystems na swiharhi i swa nkoka eka ku hanya ka swivumbiwa hinkwaswo leswi hanyaka eMisaveni, tanihi leswaku ti-ecosystems ti nyika vukorhokeri bya nkoka eka vuhlayiseki bya vanhu, kasi swiharhi swi tlanga swiphemu swa nkoka eku hlayiseni ka rihanyo ra ti ecosystems. I swa nkoka swinene leswaku hi teka magoza yo hlayisa ti-ecosystems na swiharhi. Hi ku endla tano, hi nga tiyisisa vumundzuku lebya kahle na lebyi nga heriki eka hina na tinxaka ta nkarhi lowu taka.