Vaaki Va Veka Rihanyo Ra Vona ekhombyeni Hi Ku Nwisana Mati na Makondlo na Mikolobyana

MATIYANI- Emugangeni wa ka Matiyani ehandle-nyana ka Saselamani ehansi ka Masipala wa Collins Chabane, vaaki va titshege hi ku nwa mati lama humaka ka swihlovo swa le mutini.

Hambi leswi va pfelaka va hlanganisiwa hi Makondlo lawa ya feke, vaboheka ku ka mati vanwa, hikuva a kuna ndlela yinwana yo kuma mati handle ka le swihlobyeni leswi.

Vaaki va paluxa leswaku swihlovo leswi swi ntumbuluka loko va ri karhi va kha va cela magoji ya swihambukelo swa le handle. Leswi swi endlaku leswaku swihlovo swinwani swi khingelana swinene na swihambukelo swa vamakhelwana.

Muaki N’wa Hinda, n’winyi wa muti lowu vaaki votala va hlengeletanaka ka wona leswaku vata Kota ku ka mati ka xihlovo lexi xinga kona emutini wa yena, U hlamusela leswaku “ka karhi wa sweswi, a ndza ha cheli Jiki ku basisa mati lawa tanihi leswi, ndzi nga karhala ku xava jiki vhiki na vhiki naswona ya durha.”

Ku nga khathariseki swixungeto leswi swinga ha vaka Kona eka rihanyu ra vanhu, vaaki va ya emahlweni va nwa mati ya le swihlobyeni hikuva a va na ndlela yin’wana leyi va nga ha kumaka mati ha yona.

“Minkarhi yin’wana loko ndzi pfuka na mixo ndzi ta kwala gojini (xihlovo) leri, ndzi hlanganisiwa na hi Makondlo lawa ya feke kwala ndzheni, ndzi boheka ku ri humesa ndzi ka mati,” ku vula N’wa Hinda.

“Vanwana vanhu loko va ti twela torha, vonwa Mati malawa manga zangi mavilisiwa hambi ku ri ku ma Chela jiki,” ku engeta N’wa Hinda.

Ku pfumaleka ka mfikelelo wa mati yo tenga eka vaaki swi endlile leswaku vaaki va muganga wa ka Matiyani va titshega hi swihlovo leswi swa mati lewa ya thyakeke, hambi leswi ku nga swixungeto swa rihanyo, ngopfungopfu kholera.

Afrika-Dzonga, ri langutane na ntungu wa kholera eka nkarhi wa sweswi , laha ku nga na mafu yo tlula 40 lama tiyisisiweke lama fambelanaka na xitsongwatsongwana lexi xa kholera.

Ku mpfumaleka ka Mati yo tenga i xiphiqo lexi tolovelekeke eka tindhawu to tala eAfrika-Dzonga laha mfikelelo wa mati yo tenga wu nga nyawuriki.

Hi ku ya hi Nhlangano wa Rihanyo wa Misava Hinkwayo (WHO), ku pfumaleka ka mati yo nwa lama hlayisekeke i xin’wana xa swivangelo leswikulu swa mafu ni mavabyi emisaveni.

I swa nkoka eka mfumo na minhlangano ku rhangisa mfikelelo wa mati yo tenga eka miganga hinkwayo, hambi swiri tano Muaki u n’wana Edwin Maluleke u vurile leswaku, mukhaselara wa ndhawu liya u va tshembisile leswaku u ta va akela “borehole”.

“Mukhaselara u vurile leswaku u ta endla “borehole” kambe a nga lavi ku endla borehole leyi endhawini yo pfuleka, u lava leswaku yi va mutini wa munhu,” ku vula Maluleke Edwin.

” Xana I mani a nga ta pfumelela leswaku muti wa yena, wu hundzuka rivala ra tiko?,” Maluleke a ya emahlweni “Hina tanihi vaaka tiko hi kombisile leswaku a ku kumiwi ndhawu leswaku ku endliwa borehole leyi.”

” Xin’wani hileswaku, ti borehole ti tele laha tikweni kambe leti ti tirhaka a ti hindi timbirhi,” ku gimeta Maluleke.

Tanihi Phephahungu ra Nthavela Titimuleni, hi ringetele ku burisana na Mukhaselara Chauke kambe a hi vangi na nkateko wa kuva kuma eka riqigho ra vona.

Eka karhi wa sweswi, i swa nkoka swinene leswaku vaaki va teka magoza yo tisirhelela xikanwe na mindyangu ya vona. Leswi swikatsa ku virisa mati loko unga se ma nwa, kutirhisa tiphilisi to basisa mati kumbe jiki.

Xikanwe naku titoloveta mikhuva ya kahle ya vuhlayiseki yofana naku hlamba mavoko nkarhi na nkarhi.