Mhaka Ya Nkoka Eka Vuhlayiseki Bya N’wana Loyi A Nga Si velekiwaka

Hi nkarhi lowu wansati a nga biha emirini, kumbe ku tika, miri wa wansati wa hundzuka tanihi leswi wu tilulamiselaka ku tisa vutomi lebyintshwa emisaveni. Hambiswiritano, a hi ku cinca ka miri ntsena loku humelelaka, rihanyo ra miehleketo ri hoxa xandla swinene eka riendzo leri na rona.

Ku biha emirini, ka van’wana i nkarhi wa ku nyanyula ni ku langutela, kambe swi nga tlhela swi tisa ntshikilelo, na ku vilela eka vavasati van’wana. Ku cinca-cinca ka tihomoni, ku cinca ka miri ni ku langutela ku va mutswari swi nga onha vuhlayiseki bya mianakanyo bya wansati.

I swa nkoka ku lemuka rihanyo ra miehleketo hi nkarhi wa ku tika, hikuva a hi rihanyo ra miehleketo ra manana ntsena ri nga nghozini tanihi leswi swi nga ni nkucetelo lowu kongomeke eka xihlangi lexi kulaka ekhwirhini ra manana wa xona.

A senior lecturer in the Faculty of Health Sciences at the University of Johannesburg, Dr Nompumelelo Ntshingila, u kandziyisile nkoka wo langutana na rihanyo ra miehleketo ya vamanana loko va tikile.

“Ku hanya kahle ka manana eka mintlhaveko na miehleketo hi nkarhi wa ku tika swi khumba swinene rihanyo ra n’wana wa yena hi nkarhi lowu a nga biha emirini. Swiyimo swa le henhla swa ntshikilelo wa manana kumbe ntshikilelo wa mianakanyo swi nga endla leswaku ku va na khombo lerikulu ra swiphiqo swa mahanyelo eka n’wana.,” ku vula Dr Nompumelelo Ntshingila.

Vulavisisi byi kombise leswaku ntshikilelo ni xiyimo xa mintlhaveko xa manana swi nga khumba xihlangi lexi kulaka hi tindlela to hambana-hambana. Ti levele tale henhla ta ntshikilelo tinga endla leswaku kuva na ku engetelela ka tihormones tofana na cortisol, stress na swin’wana ti khumba n’wana.

Leswi swi nga ha endla leswaku ku va ni leswi landzelaka:

Preterm Birth

Ku tlakuka ka swiyimo swa ntshikilelo swi nga engetela khombo ra ku velekiwa ka n’wana nkarhi wu nga se fika, leswi nga vaka na switandzhaku swa rihanyo eka n’wana.

Low Birth Weight

Vana lava velekiweka hi vamanana lava nga na ntshikelelo wa miehleketo va tala ku velekiwa va ri na ntiko wa le hansi swinene, leswi nga engetelaka khombo ra swiphiqo swa rihanyo loko va ha ri tincece ni loko va kurile.

Emotional and Behavioral Issues

Vana lava langutaneke ni ntshikilelo wa miehleketo lowu manana wa vona a nga na wona hi nkarhi lowu a nga biha emirhini va nga ha va ekhombyeni lerikulu ro va ni swiphiqo swa mintlhaveko ni mahanyelo, swo tanihi timhaka ta ku vilela hambi ku ri mhaka ya ‘attention issues’.

ku khathalela rihanyo ra wena ra miehleketo hi nkarhi wa ku tika a hi swa nkoka ntsena eka vuhlayiseki bya wena, kambe swi tlhela swi khumba n’wana wa wena loyi a nga si velekiwaka.