Ku Twisisa Swilaveko Swa Milawu Ya Swakudya

Eka masiku lawa ya nga hundza, ku humelerile timhangu to vava eswifundzheni swo hlaya laha tikweni ngopfu-ngopfu exifundzheni-kulu xa Gauteng, laha vana vo hlaya swinene va lahlekeriweke hi vutomi bya vona, kasi van’wana va vabya endzhaku ko dya swakudya leswi hundzeriweke hi nkarhi leswi ku henhliwaka leswaku swi xaviwile eka mavhengele ya vahlampfa.

Timhangu leti to chavisa ti kombisa xilaveko xa xihatla xa milawu yo tika kusuka eka mfumo, hambi ku ri swi lemukiso na ku dyondzisa vanhu ku langutisa loko swakudya swi nga se hundzeriwa hi karhi loko va nga se swi xava.

Ku voningela mhaka leyi, hi burisanile na mutivi wa rihanyo ra swakudya ku twisisa makhombo lama nga vaka kona na ku lavisisa swintshuxo leswi nga kotekaka. Swakudya leswi hundzeriweke hi nkarhi swi nga tisa makhombo lamakulu eka rihanyo, ngopfu-ngopfu eka vana lavatsongo lava masocha ya miri ya vona ya ha kulaka.

Ku dya swakudya leswi hundzeriweke hi nkarhi swi nga endla leswaku u ti kuma u dyile chefu ya swakudya [Food Poison], leswi nga vangaka swikombiso swo tanihi ku pfimba, ku hlanta, ku pfimba ka khwiri, hambi ku ri rifu.

Hi fikelele Dokodela Sarah Ngubane, mutivi la dumeke wa rihanyo ra swakudya, leswaku hi kuma vutivi bya makhombo ya ku dya swakudya leswi hundzeriweke hi nkarhi ni nkoka wa milawu ya vuhlayiseki bya swakudya.

Hi ku ya hi Dr. Ngubane, “Swilo swa swakudya leswi hundzeriweke hi nkarhi swi nga hlayisa tibakteriya leti nga ni khombo ni chefu leyi nga vangaka timhaka letikulu ta rihanyo. I swa nkoka swinene leswaku mavhengele ya swipaza ma rhangisa vuhlayiseki bya swakudya hi ku tshamela ku kambela masiku ya ku hela ka swakudya, ku hlayisa swakudya hi ndlela leyi faneleke ni ku susa hi ku hatlisa swilo leswi hundzeriweke hi nkarhi eka tishelofu.”

Ku sivela makhombo man’wana, i swa nkoka leswaku vini va mavhengele ya spaza na valawuri va mfumo va teka magoza ya xihatla. Vini va mavhengele vafanele ku rhangisa vuhlayiseki bya swakudya hiku tirhisa magoza yo tika ya vulawuri bya khwalithi, ku letela vatirhi eka ku khoma swakudya na ku hlayisa kahle, na ku tshama va ri karhi va languta masiku yo hela ka swakudya.

Ku engetela kwalaho, tiejensi ta mfumo ti fanele ku sindzisa milawu yo tika swinene na ku endla vukamberi bya nkarhi na nkarhi ku tiyisisa ku landzeleriwa ka swipimelo swa vuhlayiseki bya swakudya.

Vatswari, Vana na vahlayisi va fanele ku dyondzisiwa hi makhombo lama nga vaka kona lama fambelanaka na ku dya swakudya leswi hundzeriweke hi nkarhi naswona va khutaziwa ku kambela masiku yo hela nkarhi va nga si xava swakudya swihi na swihi.

Matshalatshala yo lemukisa vaaki, na minongonoko ya dyondzo swi nga tlanga xiave xa nkoka eku tiyisiseni leswaku vanhu va tivisiwa kahle hi nkoka wa vuhlayiseki bya swakudya.

Timhangu leti ti nga humelela sweswinyana laha vana vanga lahlekeriwa hi vutomi bya vona endzhaku ko dya swakudya leswi hundzeriweke hi nkarhi ku suka eka mavhengele exifundzheni-kulu xa Gauteng swi tirha tanihi xirhambo xo pfuxa xilaveko xa xihatla xo lulamisa mhaka leyi.