Ku lemukisa hi vuvabyi bya Rabies

Hi Ntsakisi Gracia Chauke

Lembe na lembe, ti 28 ta Ndzhati ti fungha Siku ra Misava ra Rabies, kungu ra misava hinkwayo leri kongomisiweke eka ku lemukisa na ku hatlisisa matshalatshala yo herisa vuvabyi bya Rabies.

Rabies i vuvabyi lebyi dlayaka bya xitsongwatsongwana lebyi nga tlulelaka kusuka eka swiharhi kuya eka vanhu hiku lumiwa kumbe ku handiwa. Xitsongwatsongwana lexi xi hlasela fambiselo ra misiha naswona xi nga vanga rifu loko xi nga tshunguriwi.

Khombo ra kona hi leswaku a ku na murhi wo tshungula vuvabyi bya Rabies loko ko tshuka ku vile na swikombiso kambe bya siveriwa. Ndlela ya kahle yo sivela vuvabyi lebyi i ku sawutisa. Nsawutiso na wona wu na nkoka eka swifuwo, tani hileswi swinga tluletaka xitsongwatsongwana eka vanhu.

Vuvabyi lebyi byi ya emahlweni byi va nxungeto lowukulu, ngopfu-ngopfu etindhawini ta le makaya laha ku fikelela minongonoko ya nhlayiso wa rihanyo ni ku tshungula swi nga ha vaka swi nga nyawuli.

Nhlangano wa Rihanyo wa Misava (WHO) wu kandziyisa endlelo ra Rihanyo rin’we, leri lavaka ntirhisano exikarhi ka swiyenge swa rihanyo ra vanhu, rihanyo ra swiharhi, na mbango ku sivela vuvabyi bya Rabies. Hi ku ya hi WHO, matshalatshala yo tshungula timbyana hi vunyingi i ya nkoka swinene eka miganga ya le makaya, laha ku lumiwa hi timbyana ku nga xivangelo lexikulu xa ku tluleriwa hi vuvabyi bya Rabies.

Siku ra Misava ra Rabies eka lembe ra 2024, ri ta tlangeriwa ehansi ka nhlokomhaka leyi nge: “Breaking Rabies Boundaries” leswi hi ririmi ra manana swi vulaka ku ” Ku Tshova Swihinga Swa Rabies”.

“Matshalatshala yo tshova swihinga leswi rhendzeleke vuvabyi bya Rabies ya katsa ku engetela vutivi bya vaaki, ku ndlandlamuxa matshalatshala ya nsawutiso, na ku tiyisisa leswaku switirhisiwa swi fikelela swifundzha leswi nga kumiki mphakelo wa vukorhokeri hi ku hetiseka, ku katsa na miganga ya le makaya, ku herisa vuvabyi bya Rabies hi 2030,” ku angula nkandziyiso wa WHO.

Ku vuriwa leswaku eka tindzhawu tale makaya, dyondzo mayelana na nkoka waku tshungula swifuwo swale kaya xikan’we naku papalata ku hlangana na swiharhi swa nhova swinga ponisa vutomi. Magoza yo olova yo sivela, yo tanihi ku hlamba swilondza hi ku hatlisa ni ku lava vutshunguri endzhaku ka loko mbyana yi lumile munhu, i ya nkoka.

WHO yi tlhela yi tshikelela leswaku ku nyikiwa ka murhi wo tshungula vuvabyi bya Rabies hi nkarhi endzhaku ko lumiwa kumbe ku handiwa swi nga sivela vuvabyi lebyi ku hluvuka.

Hi ku ya hi va National Institute for Communicable Diseases, “Vuvabyi bya Rabies eka vanhu a byi talanga, kambe bya ha vikiwa eAfrika-Dzonga. Hi ntolovelo, 5 – 10 wa timhangu ta Rabies ya vanhu ti tiyisisiwa elaboratori hi lembe. Eka kotara yo sungula ya 2024 (1 Sunguti ku ya eka 30 Dzivamisoko), 3 wa timhangu ta vuvabyi bya Rabies eka vanhu ti vikiwile eAfrika-Dzonga.