Mati ya mpfula ya tirhisiwa ku nwiwa
Hi Ntsakisi Gracia Chauke
Xifundzhankulu xa Limpopo eka mavhiki mangari mangani la ma nga hundza xi vile na timpfula, laha miganga yo tala a yi titshege hi mpfula loko swita eka mati tanihi leswi mati yaha kayivelaka emigangeni yo tala.
Vaaki va hlanganisa mati ya mpfula na ‘bleach’ ku ri ndlela yo basisa mati ya pfula leswaku ya nweka. “Ndzi ni malembe ndzi tirhisa ‘bleach’ ku basisa mati ya mpfula,” ku vula Maria Makhubele, manana wa vana vanharhu wo huma emugangeni wa Muchipisi.
“Hi chela mathonsi ma nga ri mangani eka mati lawa hi va ka hi ma kangeterile ku suka eka mpfula, hi ndlela yoleyo hi endla leswaku swi va swi hlayisekile ku nwa mati ya pfula,” a engetela.
Endlelo ra Makhubele ri tirhisiwa hi van’wana vo tala ematiko-xikaya ya xifundzhankulu xa Limpopo, laha ku kuma mati yo tenga yo nwa ku tshamaka ku ri ntlhontlho lowu phikelelaka.
Handle ka swihlovo leswi tshembekaka swa mati lama basisiweke, mindyangu yi endle tindlela ta yona to tiyisisa leswaku mati ya mpfula ya hlayisekile ku tirhisiwa, hakanyingi yi titshege hi ‘bleach’ tanihi murhi wo dlaya switsongwatsongwana. Kasi van’wana va vula leswaku va tirhisa Vhiniga ku basisa mati lawa ya sukaka eka mpfula
Nhlangano wa Rihanyo wa Misava (WHO) na ndzawulo ya mati na nkululo hivumbirhi bya vona va tiyisisa leswaku ku tirhisa ‘bleach’ swinga ha va na khombo loko swinga endliwi kahle.
WHO yi vula leswaku hambileswi ‘bleach’ yi nga basisaka mati, ku yi chela hi mpimo wa le henhla ngopfu swi nga va ni switandzhaku.
Hi ku ya hi switsundzuxo leswi, vativi va rihanyo va bumabumela tindlela tin’wana, to tanihi ku virisa mati, leswi swi tekiwaka tanihi ndlela leyi hlayisekeke yo dlaya switsongwatsongwana leswi nga ni khombo.
Ku virisa mati swi nga herisa tibakteriya to tala, switsongwatsongwana ni ti- protozoa, leswi nga endlaka leswaku mati ma hlayiseka leswaku ma nwiwa.