Van’wamapurasi va giyani va ntshuxeka
Hi Orlando Chauke
Timpfula ta sweswinyana ti tise rihlazanyana eka misava leyi omeke ya Giyani, leswi nyikeke van’wamapurasi ntshembo wo karhi. Hambiswiritano, mpfula a yi nga enelanga ku tlhantlha xiphiqo xa dyandza. Van’wamapurasi vo tala va swifuwo eGiyani se a va lahlekeriwe hi swifuwo hikwalaho ka dyandza mpfula yi nga si fika.
Van’wamapurasi vo tala va vula leswaku swiphiqo swa vona a swi si hela. Ndzhawu ya madyelo, leyi ayi phamela swifuwo swa vona, a yi se va na byanyi lebyi ringaneleke kuva yi pfuna tihomu ta vona kuva ti vuyelela. Hikwalaho ka leswi, van’wamapurasi van’wana va ha xava swakudya leswaku swifuwo swa vona leswi saleke swi hanya.
“Ndza ha lava ku xava swakudya hikuva a ku si va na byanyi lebyi ringaneke bya tihomu emasin’wini. Kumbexana hi ta fanela ku rindza mavhiki man’wana ma nga ri mangani swilo swi nga si antswa,” ku vula Thomas Ngobeni wo huma emugangeni wa Thomo. U lahlekeriwe hi tihomu timbirhi hikwalaho ka dyandza n’hweti leyi nga hundza.
Hi ku ya hi yena, mpfula yo tala ya laveka eGiyani ku hatlisisa ku kula ka byanyi; handle ka sweswo, van’wamapurasi va ta tshama va ri ekhombyeni. “Handle ka mpfula leyi dingekaka, khombo ra ku lahlekeriwa hi swifuwo swin’wana ri tshama ri ri ehenhla tanihi leswi mpfula yo tala yi lavekaka ku pfuxeta misava na ku tlakusa ku kula nakambe ka byanyi,” ku vula yena.
Hi nkarhi wolowo, Damu ra Nsami, leri phakelaka mati eka vaaki va Giyani, ri tshama ri ri eka yin’wana ya swiyimo swa rona swa le hansi. Damu leri ri engeteleke ntsena hi 0.1% eka timpfula ta sweswinyana, ri tlakuke ku suka eka 11.7% ku ya eka 11.8%. Loko ku pimanisiwa, lembe leri nga hundza, damu a ri ri eka 52.2%, leswi kombisaka nguva ya timpfula leyi nga nyawuriki.
Dyandza leri yaka emahlweni eGiyani, hi tlhelo rin’wana, ri kandziyisa xilaveko xa xihatla xa swintshuxo swa nkarhi woleha, kufana naku simekiwa ka tindzhawu ta madyelo ya swifuwo laha swakudya swa swifuwo swinga kumekaka lembe hinkwaro eka van’wamapurasi va ndzhawu liya. Miehleketo leyi yi tlakusiwile hi nkarhi wa riendzo ra holobyenkulu Dokodela Phophi Ramathuba eGiyani sweswinyana.
Loko a vulavula eka xiendlakalo emugangeni wa Mphagani nhweti leyi nga hundza, laha holobyenkulu a hangalasa swakudya swa swifuwo eka van’wamapurasi va ndhawu lava khumbekeke hi dyandza, vaaki vo tala va vule leswaku va lava mpfuneto lowu nga heriki ku tlula “swakudya swo nyikiwa kan’we.”
“Ematshan’wini yo hi nyika swakudya swa nkarhi na nkarhi, hikokwalaho ka yini hinga nyikiwi mpfuneto wa mali laha swinga swa nkoka swinene. Kufana naku hi pfuna ku simeka ndzhawu ya kahle yo risa kumbe ku seketela migingiriko ya hina ya vurimi leswaku hita kota ku humelerisa swakudya leswi ringaneleke kungari swa hina ntsena kambe na swifuwo swa hina?” ku vutisa Lylance Hlungwani , un’wana wa van’wamapurasi va ndhawu.
