Nhluvukiso wa gede ya Shangoni wu nga ha kavanyetiwa

Hi Orlando Chauke

Nhluvuko lowu a wu rindzeriwile nkarhi wo leha wa gede ya Shangoni, ndhawu leyintshwa yo nghena entangeni wa swiharhi wa Krugar ekusuhi na Giyani, eku heteleleni wu le ku endliweni. Hambiswiritano, ku nga twanani exikarhi ka miganga ya le kusuhi ku vanga ku hlwela.

Gede leyi yi le ku akiweni emugangeni wa Muyexe, kambe vanhu vo huma emugangeni wa Altein, eka masipala wa Collins Chabane, va lava leswaku yi rhurheriwa endhawini ya vona. Va vule leswaku gede ya vahlayisi(Rangers) ntsena se yi kona ekusuhi na Altein, naswona yi nga ndlandlamuxiwa hi ku olova leswaku yi tirhela vaendzi.

Vatirhi vo huma eka SANParks na khale ka xandla xa holobye wa Vupfhumba, Fish Mahlalela, va arile mhaka leyi. Va hlamusele leswaku gondzo leri yaka endhawini ya Altein ri hundza emugangeni lowu nga ni vanhu vo tala naswona a ri fambeki, leswi nga ha pfilunganyaka vapfhumba. Ku aka gondzo endhawini na swona a swi ta koxa mali yo tala.

Endzhaku ka minhlengeletano yo hlaya, ku tekiwile xiboho eku sunguleni ka lembe leri leswaku gede yi ta tshama eka Muyexe. Ku katsa vaaki va ndhawu, SANParks yi rhambile van’wamabindzu ku suka eka miganga leyimbirhi ku ringanyeta tindlela leti va nga hoxaka xandla eka phurojeke leyi.

Hambiswiritano, nhlengeletano lowu wu hundzuke mpfilumpfilu loko vanhu van’wana va wu kavanyeta, va vula leswaku va yimela vini va mabindzu ya ndhawu naswona va lava leswaku va hlanganyela entirhweni wo aka ehandle ka ntanga. Nhlengeletano lowu wu vile wu hundziseriwa emahlweni.

“Hi tshemba leswaku mhaka leyi yi ta lulamisiwa ku nga ri khale,” ku vula muvulavuleri wa ntanga wa swihari wa Kruger Ike Phaahla. U engeterile leswaku ntirho endzeni ka ntanga wu ya emahlweni, laha gondzo ri nga eku akiweni, muako wa swigolonyana swa ‘golf’ wu le kusuhi no lungheka naswona ndhawu yo amukela vaendzi se yi hetiwile.

Phurojeke ya Gede ya Shangoni yi kunguhata ku katsa vutshamo, tindhawu ta tipikiniki, na tindlela to hlalela swiharhi ku sukela eka gede leyintshwa. Ku engeteriwa loku ku ta pfula swiphemu leswi rhuleke swa ntanga, leswi nyikaka vaendzi mintokoto yo hlawuleka ya swiharhi swa nhova.

Loko se yi herile, gede ya Shangoni yi ta hunguta mimovha eka tigede tin’wana leti nga tala hi vanhu, ku fana na Phalaborwa na Punda Maria, leswi nga ta olovela vapfhumba ku nghena entangeni. Swi tlhela swi languteriwa ku tlakusa ikhonomi ya ndhawu, tanihi leswi vaendzi vo tala va nga ta tisa swivandlanene swa mabindzu eka vaxavisi va switirhisiwa swa mavoko va ndhawu, vafambisi va maendzo, na van’wamabindzu van’wana.