Vantshwa va lemukisiwa hi tindlela to sivela mbeleko

Hi Ntsakisi Gracia Chauke

Ndzawulo ya Rihanyo ya xifundzhankulu xa Limpopo yi tirhisa xiyenge xa mabulo xa Facebook ku lemukisa hi tindlela to sivela mbeleko leti kumekaka eka tindhawu ta rihanyo ra vaaki kumbe titliliniki, tanihi matshalatshala yo sivela ku tika ka vantshwa.

Leswi swi landzela mhaka yo vava ya xinhwanyetana xa khume nharhu wa malembe hi vukhale, lexi nga veleka hi siku ra khisimusi lembe leri nga hundza endzhaku ko tika n’wana wa wanuna wa makume mbirhi nhungu wa malembe hi vukhale.

Sweswinyana, ndzawulo yi vile yi veka tiphositara leti nga na vuxokoxoko eka Facebook, yi nyika switsundzuxo eka vantshwa mayelana na ku sivela ku tika va ha ri lavatsongo. Tiphositara leti ti kongomisa eka ku dyondzisa vantshwa hi tindlela to hambana ta ku sivela mbeleko leti kumekaka eka tisenthara ta rihanyo ta mfumo.

Loko tiphositara leti ti koke rinoko lerikulu, matitwelo kusuka eka vaaki ya hambanile. Vanhu van’wana va bumabumele ndzawulo leyi hi ku hangalasa rungula ra nkoka, kasi van’wana va vule leswaku tiphositara to tano ntsena ti nga ha va ti nga enelanga ku sivela ku tika ka vana lavatsongo.

Mutirhisi un’wana wa Facebook, Keneiloe Prudy Motsepi, unyike vonelo ra yena eka tiphositara leti, a ringanyeta leswaku ndzawulo yi fanele ku tlhela yi lulamisa timhaka na vatirhi eka tindhawu ta rihanyo. “Vulavulani ni vatirhi va n’wina, ngopfu-ngopfu vavasati lava ambaleke swiambalo swa wasi ni swo basa. Vanhu lava va ta ku endla u venga vukorhokeri bya mfumo,” Motsepi u tsarile, a vula leswaku matikhomele ya vatirhi van’wana va rihanyo ya nga ha heta vantshwa matimba ku lava mpfuno.

Mutirhisi un’wana wa Facebook, Prince Magane, u ringanyete leswaku ndzawulo yi fanele ku teka goza rin’wana ku ringeta ku hunguta tinhlayo ta ku tika ka vantshwa lavatsongo, hi ku endzela swikolo ku dyondzisa machudeni hi swisivela-mbeleko na makhombo ya mavabyi lama tluletiwaka hi swa masangu (STDs).

“Sungulani nongonoko, nghenani eswikolweni swa le henhla, mi dyondzisa hi swisivela-mbeleko ni makhombo ya mavabyi ya STD. Mi tshame mi fambisa minongonoko leyi, naswona yi hoxe xandla hi ndlela leyinene eka vaaki,” ku vula Magane. U tlhele a kombisa ku vilela hi marungula yo fana na “AIDS a yi dlayi, u nga hanya na yona, u nga fikelela ku navela ka wena hambiloko u ri na n’wana,” a hlohlotela ndzawulo ku tshikelela makhombo ya ku tika ka vantshwa ematshan’wini ya sweswo.

Mavonelo man’wana ya kombisile ku vilela hi ndlela leyi vantshwa va khomiwaka ha yona eka tindhawu ta rihanyo ta mfumo. Van’wana va lava va ngheneleleke eka tiphositara leti va vule leswaku vaongori a hi minkarhi hinkwayo va xiximaka, leswi endlaka leswaku vantshwa va nga swi lavi ku endzela titliliniki leswaku va ya kuma swisivela-mbeleko kumbe switsundzuxo swa rihanyo.

Hi ku hlamula, ndzawulo ya Rihanyo ya Limpopo yi amukerile mavonelo ya vanhu na ku tiyisisa vaaki leswaku yi le ku tirheni ku antswisa vukorhokeri eka tindhawu ta rihanyo. Ndzawulo yi khensile un’wana na un’wana loyi a ngheneleke eka tiphositara ta yona, yi kandziyisa nkoka wa swibumabumelo swa vaaki eku antswiseni ka vukorhokeri bya rihanyo.

Hambi leswi ndzawulo yi nga si sungulaka pfhumba ra ximfumo, matshalatshala ya yona ya swiyenge swa mabulo ya kombisa ku vilela loku kulaka hi ku tika ka vantshwa exifundzheninkulu na ku tinyiketela ku nyika mahungu lama nga pfunaka vantshwa ku teka swiboho leswi nga na vutivi mayelana na rihanyo ra vona loko swita eka timhaka ta masangu.