Ku simekiwa pfhumba ra nsawutiso
Hi Ntsakisi Gracia Chauke
Ndzawulo ya Rihanyo ya xifundzhankulu xa Limpopo, hi ku tirhisana na Ndzawulo ya Dyondzo, yi sungurile pfhumba ra nkoka ro tshungula leri kongomisiweke eka ku sirhelela vanhwanyana lavatsongo eka fukuzani ya xivelekelo. Kungu leri, leri sunguleke hi ti 3 ta Nyenyenyani, ri kongomisa eka vadyondzi va Giredi ya 5 eka swikolo swa mfumo na swa phurayivhete exifundzheninkulu naswona ri languteriwa ku gimeta hi ti 28 ta Nyenyenyani 2025.
Nsawutiso wa Human Papillomavirus (HPV), lowu nyikiwaka vanhwanyana va malembe ya nkaye ku ya eka 14, wu sirhelela eka HPV, xitsongwatsongwana lexi nga vangaka fukuzani ya xivelekelo. Hi ku ya hi Nhlangano wa Rihanyo wa Misava(WHO), ku tlula 95% wa timhangu ta fukuzani ya xivelekelo emisaveni hinkwayo ti vangiwa hi xitsongwatsongwana xa HPV. Ku vuriwa leswaku vavasati vo tala va hundza emisaveni hi vuvabyi lebyi byi nga siveriwaka emisaveni hinkwayo, laha 90% wa mafu lawa ya humelelaka ematikweni lama ha hluvukaka, ku katsa na Afrika Dzonga.
Dokodela Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mulawuri-nkulu wa Nhlangano wa Rihanyo wa Misava (WHO), u kombise nkoka wa nsawutiso wa HPV eku lwisaneni ni fukuzani ya xivelekelo. U vule leswaku: “Ku hambana na tifukuzani to tala, hi nga sivela hi ku helela fukuzani ya xivelekelo na switandzhaku leswi nga lulamangiki swa rihanyo leswi yi swi vangaka.”
Swa ha te tano, handle ko kuma nsawutiso wa HPV, vadyondzi va Giredi ya 5 va ta tlhela va kuma nsawutiso wo pfuneta eka tetanus, diphtheria, na ku khohlola. Leswi i xiphemu xa pfhumba ra rihanyo ra xifundzankulu ra “Back to School” ku tiyisisa leswaku vadyondzi va kuma mintlhavelo leyi swi dingekaka.
Ndzawulo ya Rihanyo ya Limpopo yi kombela vatswari na vahlayisi va vana ku pfumelela vana va vona ku kuma nsawutiso wa HPV. Kasi tifomo ta mpfumelelo ta kumeka eka vadyondzisi va Giredi ya 5. Eka xitatimende lexi humesiweke eka pheji ya vona ya ximfumo ya Facebook, ndzawulo yi te, “Hi ku nyika nsawutiso lowu, hi teka goza ro tiyisisa rihanyo ra nkarhi lowu taka ra vanhwanyana va hina lavatsongo, ku sivela fukuzani ya xivelekelo yi nga si va khoma.”
Kungu leri i ra nkoka swinene eku lwisaneni na fukuzani ya xivelekelo, leyi tshamaka yi ri xivangelo lexikulu xa mafu eka vavasati emisaveni hinkwayo. Nsawutiso wa HPV i wa nkoka hikuva xitsongwatsongwana lexi xi tolovelekile naswona xi hlasela vavasati vo tala. Hi pfhumba leri ro sawutisa, Ndzawulo ya Rihanyo ya Limpopo yi le ku tirheni ku hunguta ndzhwalo wa fukuzani ya xivelekelo na ku antswisa rihanyo ra vaaki exifundzheninkulu.
