WHO yi khutaza goza leri hlanganeke

Hi Ntsakisi Gracia Chauke

Nhlangano wa Rihanyo wa Misava (WHO) wu komberile mimfumo, miganga, na vanhu ku teka magoza ya xihatla yo lwisana na leswi vuriwaka ‘antimicrobial resistance’ (AMR), kasi AMR hi loko mirhi leyi endleriweke ku tshungula mavabyi lawa ya vangiwaka hi tibakteriya, switsongwatsongwana na ‘fungi’ yi nga ha koti ku tirha ku tshungula mavabyi lawa, kumbe ku tsandeka ku lwisana na mavabyi.

Nhlangano wu gimetile Vhiki ra Lembe na Lembe ra ku Lemukisa Misava Hinkwayo hi ‘Antimicrobial’ hi Sonto. Vhiki ro Lemuka ra khomiwa Lembe rin’wana na rin’wana ku sukela hi ti 18 ku ya eka ti 24 Hukuri ku kombisa makhombo ya AMR na ku khutaza ku amukeriwa ka maendlelo lamanene ku sivela ku hangalaka ka yona.

AMR yi humelela loko tibakteriya, switsongwatsongwana, ni fungi swi nga ha tshunguleki hi ndlela yo swi nga ha hlamuli mirhi yo tanihi swidlaya-switsongwatsongwana, ni ti ‘antifungal’. Leswi swi endla leswaku mavabyi ma tika ku ma tshungula naswona swi engetela khombo ra vuvabyi lebyikulu ni rifu.

Nhlangano wu hlawurile AMR tanihi yin’wana ya minxungeto ya khume ya le henhla ya rihanyo ra vaaki ya misava hinkwayo, wu lemukisa leswaku loko ku nga tekiwi goza, AMR yi nga vanga ku fika eka 39 wa mamiliyoni ya mafu emisaveni hinkwayo loko ku ya fika lembe 2050.

Hi nkarhi wa Vhiki ra ku Lemuka, WHO yi kandziyise nhloko-mhaka leyi nge “Dyondza. Lwela. Teka goza sweswi,” ku hlohlotela mimfumo na miganga ku rhangisa emahlweni nsivelo wa AMR. Miganga yi khutaziwile ku tirhisa swidlaya-switsongwatsongwana kumbe mirhi hi vutihlamuleri, ku tlakusa vuhlayiseki lebyinene, na ku nghenelela eka matshalatshala ya dyondzo.

Vativi va swa rihanyo va tsundzuxiwile ku landzelela swiletelo swa tiko na buku ya WHO leyi nga na vuxokoxoko bya swidlaya-switsongwatsongwana (antibiotics), leyi nyikaka swiletelo leswi nga erivaleni eka ku tirhisiwa ka swidlaya-switsongwatsongwana ku hunguta khombo ra AMR.

Mimfumo emisaveni hinkwayo, ku katsa na wa Afrika Dzonga, yi tshembisile ku langutana na AMR hi ku antswisa maendlelo ya mati, nkululo, na vuhlayiseki, ku tiyisisa ku sivela ku tluleriwa, na ku ndlandlamuxa minongonoko ya ntlhavelo.

Eka Nhlengeletano ya Matiko ya Misava ya Nhlangano wa Matiko (United Nations) hi Ndzati, Matiko ya Swirho ya pfumelelanile eka swikongomelo swo fana na ku tiyisisa leswaku 70% wa swidlaya-switsongwatsongwana kumbe mirhi leyi tirhisiwaka eka nhlayiso wa rihanyo i ya ntlawa wa WHO “Access”, leyi nga ta ka yi nga vi na ku lwisana exikarhi ka mavabyi na mirhi ya ‘antibiotics’