Xana Digital Inequality I Yini?

Polokwane – Eka misava ya namuntlha, mfikelelo wa thekinoloji ya xidijitali na inthanete I swa nkoka eka dyondzo, ntirho, vuhlanganisi, na ku nghenelela ka vaaki.

Hambiswiritano, a hi hinkwavo vaaki lava nga na mfikelelo wo ringana eka switirhisiwa leswi, leswi endlaka leswaku ku va na xiphiqo lexi phikelelaka na lexi karhataka lexi tiviwaka tanihi ku nga ringani ka xidijitali [digital inequalities].

Digital inqualities yi katsa swiyenge swo hambana, ku katsa na mfikelelo wa thekinoloji, vuhlanganisi bya inthanete, vutivi bya xidijitali, na ku fikeleleka. Miti yo tala emigangeni ya matiko xikaya a yi na mfikelelo wa inthanete ya rivilo lerikulu leyi vanhu va nga ta titshenga hi yona.

Matsapola Daniel kusuka eka South African National Space Agency u vurile leswaku “Digital inequality ku khumba swisiwana eka miganga ya le makaya laha vafambisi va vuhlanganisi bya riqingho lava nga na tilayisense va hlawulaka ku hakela timali ta swigwevo handle ka ku vekela ti Eriyani ta vuhlanganisi,”

Leswi a swi siveli ntsena vuswikoti bya vanhu byo fikelela mahungu na vukorhokeri kambe swi tlhela swi hunguta swivandlanene swa vona swa dyondzo na ku nghenelela ka ikhonomi.

Ku tlula kwalaho, ku pfumaleka ka vuswikoti bya vuleteri bya xidijitali swi nga nyanyisa digital inqualities, tanihileswi vanhu va bohekaku ku tirhisa inthanete, ku endla swikombelo swa mintirho, kumbe ku fikelela vukorhokeri bya mfumo.

Yin’wana ya tindhawu leti digital inqualities yi nga na nkucetelo lowukulu eka tona i dyondzo. Tanihi leswi ku nga dladlamuka eka tipulatifomo ta dyondzo ya inthanete, swichudeni leswi nga riki na thekinoloji leyi ringaneleke na mfikelelo wa inthanete swi langutane na mintlhotlho leyikulu eka tidyondzo ta swona.

Lava nga riki na switirhisiwa leswi lavekaka hakanyingi va salela endzhaku, leswi endleka leswaku ku va ni xivandla lexi chavisaka leswi switi kombile hi karhi wa ntungu wa covid-19.

“Ku hlanganisa ku avana ka xidijitali i swa nkoka swinene ku tiyisisa leswaku swichudeni hinkwaswo swi na minkarhi yo ringana yo dyondza na ku humelela eka swa tidyondzo,” ku vula Matsapola.

Eka makete wa mintirho ya namuntlha, vuswikoti bya xidijitali byi laviwa swinene. Vathori vo tala va lava leswaku vaendli va swikombelo va va ni vutivi bya xisekelo bya khompyuta ni ku tolovela ku tirhisa switirhisiwa swa xidijitali.

“Handle ka mfikelelo wa thekinoloji na inthanete, vanhu va va ekhombyeni loko swi ta eka ku kuma ntirho kumbe ku yisa emahlweni mintirho ya vona,” a ngeta.

Ntirhisano wa mfumo na swiyenge swa phurayivhete i wa nkoka swinene ku tiyisisa leswaku switirhisiwa swa inthanete swi ndlandlamuxiwa eka tindhawu leti pfumalaka mfikelelo wa inthanete.

“Ndzawulo ya dyondzo yi fanele ku tlhela Yi kongomisa eka ku nyika vuleteri dyondzo ya xidijitali, leswaku va ta kota ku Phamela swichudeni tidyondzo ta vona handle ka kavanyeto,” ku vula Samson Maluleke muaka tiko wa le Botsoleni,a handle nyana ka Saselamani.

“Ku engetela kwalaho, migingiriko yo engetela mfikelelo eka tindhawu ta vaaki, ku fanele ku nghinisiwa ti Wi-Fi ta mani na mani, ti nga tlanga xiave xa nkoka eku hunguteni ka ku nga ringani ka xidijitali,” ku vula Tatana Maluleke.

Loko hi ri karhi hi ya emahlweni eka nguva ya xidijitali, i swa nkoka leswaku hi lulamisa mhaka ya digital inqualities eka vaaki va hina.

Hi ku hlanganisa ku avana ka xidijitali, hi nga endla leswaku vaaki hikwavo va va na mfikelelo wo ringana eka swivandlanene leswi nyikiwaka hi thekinoloji na inthanete.