Xikolo xi nyikeriwa hi laboratori ya sayense

Hi Ntsakisi Gracia Chauke

Xifundzhankulu xa Limpopo hi xin’wana xa swifundzankulu laha Afrika Dzonga xi teleke hi miganga leyi nga matiko xikaya laha nhluvuko hi tlhelo ra thekinoloji wa ha tsotsombaka swinene.

Hambiswiritano, mfumo wa karhi wa zama ku pfala mavangwa lawa nga exikarhi ka swikolo leswi kumekaka emigangeni ya le matiko xikaya na tindzhawu leti hluvekeke.

Vadyondzi va miganga ya Hlanganani na le kusuhi, exifundzheninkulu xa Limpopo, a va nge he boheki ku famba mpfhuka wo leha ku fikelela tilaboratori ta sayense, tanihileswi ndzawulo ya sayense na vumaki yi nga simeka ximfumo laboratori ya sayense leyi nga na switirhisiwa hinkwaswo eHlanganani ka  Bungeni ehansi ka masipala wa muganga wa Collins Chabane hi Ravuntlhanu, 5 Dzivamisoko 2024.

Laboratori yi akiwile exikolweni xa le henhla xa Russel Bungeni naswona ku akiwa ka yona I xiphemu xa nongonoko wa ndzawulo ya sayense na vumaki wa tiphurojeke to hlawuleka ta vaaki, leti kongomisiweke eka ku tisa nhluvukiso wa sayense emigangeni ya le makaya.

Laboratori leyi yita pfuna vadyondzi emigangeni leyi rhendzeleke ku endla swikambelo swo fana na ti ‘experiment’ na ti ‘pratical’. Khale vadyondzi va ndhawu liya loko va lava ku endla swikambelo leswi fambisanaka na sayense a va boheka ku endzela tindhawu ta Vuwani leswi a swi koxa macheleni.

Swikolo swo tala endzeni ka xifundzhankulu xa Limpopo ku dyondziwa sayense kambe ku ri na nkayivelo wa switirhisiwa leswi endlaka leswaku ku dyondza no dyondzisa ku va nchumu wo tika swinene hikuva van’wana vadyondzi va hlwela ku khoma tidyondzo kambe loko kuri na nkombiso lowu endliwaka swa olova swinene.

Hikokwalaho, kungu leri tisiweke hi ndzawulo ya sayense na vumaki hi ku tirhisana na ndzawulo ya dyondzo ya masungulo ya xifundzhankulu xa Limpopo I ndlela leyinene leyi nga ha hoxaka xandla eka ku engeteleleka ka mapaselo ya vana va xikolo lava dyondzaka sayense ngopfu ngopfu lava nga eka matiriki.

Nhluvuko Shimambani loyi a nga mudyondzisi wa sayense ku suka exikolweni xa le hanhla xa Dlamani u kombisile vuyela byo biha eka swikolo leswi dyondzisaka sayense kambe ku nga ri na switirhisiwa leswi lavekaka swo fana na laboratori. Naswona u tlhele a kombisile vuyelo lebyinene eka swikolo swa sayense leswi kumekaka swi ri na laboratori laha anga tlhela a vula leswaku vadyondzi vo tala lava humaka eka swikolo leswi pfumalaka laboratori va tala ku salela endzhaku eka dyondzo loko se va ri eka swikolo swa tidyondzo ta le henhla.

“Ntlhontlho lowukulu hi nga na wona tanihi hi vadyondzisi hi leswaku swikolo swa hina swi hava ti laboratori kambe swiri swikolo leswi dyondzisaka sayense. Handle ka migingiriko ya le laboratori, vadyondzi va sayense va tikeriwa ku twisisa switirhisiwa swo dyondza na ku vumba tinhlamuselo ta sayense. Ku engetela kwalaho, ku pfumaleka ka switirhisiwa swo fana na laboratori swi sivela vuswikoti bya vona byo kuma vutivi lebyintshwa,” ku hlamusela yena.

“Swa tika ku dyondzisa tidyondzo ta sayense loko ku nga ri na laboratori ya sayense leyi hlomisiweke kahle. Vunyingi bya vadyondzi va sayense va tikeriwa ku va na vutshila eka mhaka ya sayense, vutivi na ntumbuluko wa sayense hikwalaho ko pfumala switirhisiwa swo fana na laboratori,” a engetela.

Shimambani u hlamusele kahle leswaku eka xikolo xa sayense lexi kumekaka xi ri na laboratori ku va na vuyelo lebyinene. “Vuyelo lowunene lowu hi nga va ku na wona hi leswaku eka malembe lawa hi hanyaka eka wona vutivi bya le laboratori byi na nkoka swinene. Swi nga ha va kahle loko vadyondzi va suka hi le xikolweni xa le henhla va karhi va twisisa leswaku laboratori i yini naswona yi tirha yini. Leswi hi swona swilaveko swa masungulo.” Ku vula Shimambani.

“Tilaboratori ti nyika mintokoto ya dyondzo ya mavoko leyi pfunaka swichudeni ku hluvukisa vuswikoti byo tlhantlha swiphiqo na ku ehleketa hi vukheta”, a gimeta.