Swiendlo Swa Vaaki Swi nga Ha Kavanyeta Rihanyo Na Mbango

Hi Ntsakisi Gracia Chauke

Ku pfumaleka ka mphakelo wa vukorhokeri ku suka eka ti masipala swi nga hava swin’wana swa xivangelokulu xa ku tumbuluxiwa ka tindhawu to lahlela thyaka leti nga riki enawini.

Ku hehliwa leswaku timasipala eAfrika Dzonga ti le hansi ka ntshikelelo hikwalaho ka vulawuri byo biha bya swa timali na ku pfumaleka ka vutihlamuleri, leswi yisaka eka vukungundzwana lebyikulu na vufambisi byo biha bya swa timali leswi nga na switandzhaku swo biha eka mphakelo wa vukorhokeri.

Tibini letikulu ta nsimbi to lahlela thyaka ti vonaka emigangeni yimbirhi, yinharhu na le madorobeni ntsena. Leswi siyaka miganga yo hlaya yi nga ri na ndhawu yo lahlela thyaka, kasi leswi swi nga hava vuyelo wa matirhiselo yo biha ya timali hi masipala.

Emigangeni yo tala hi tala ku vona tinhulu letikulu ta thyaka etlhelo ka magondzo na le makhwatini. Leswi swi nga hava nkucetelo wo biha tanihi loko swi hoxa xandla eka ku sivela xikongomelo xo hlayisa mbango ku wu tshama wu basile na swona ku nga hava na switandzhaku leswikulu eka swifuwo, swiharhi hambi ku ri rihanyo ra vanhu.

Vuyelo bya ku lahliwa ka thyaka etindhawini leti nga riki enawini eka mbango.

1. Makhombo ya rihanyo na vuhlayiseki.

Tindhawu to lahlela thyaka a hi tindhawu to tswala switsotswana ntsena, kambe ti hundzuka tindhawu leti ku tshamaka swihari leswi tluletaka mavabyi hambi ku ri switsongwatsongwana swa tshama.

Switirhisiwa swa thyaka leswi lahliwaka etindhawini leti nga riki enawini swi veka vanhu ekhombyeni ra rihanyo ro fana na swiphiqo swa ku hefemula, leswi vangiwaka hi ku thyakisiwa ka moya, ngopfu ngopfu loko tindhawu to lahlela thyaka leti nga riki enawini ti hisiwa.


Vanhu va nga kuma mavabyi yo tlulela hi ku khumba swilo leswi lahliweke, kasi swilo leswi tlhavaka swi nga vavisa vanhu ngopfu ngopfu vana lavatsongo lava tlangelaka ekusuhi ni tindhawu to lahlela thyaka leti nga riki enawini.


2. Ku thyakisa misava na mati.

Loko thyaka ri hlengeletana endhawini yin’we, ri khumba misava na swihlovo swa leswi nga eku suhi hambi kuri milambu na madamu.

3 ku kavanyetiwa ka rihanyo ra swifuwo hambi ku ri swihari swa nhova.

Swihari na swifuwo na swona swa xaniseka hi switandzhaku swa ku lahliwa ka thyaka loku nga riki enawini. Ku lahliwa ka thyaka swi nga ha kavanyeta rihanyo ra swifuwo na swihari laha swi nga ha vabyaka endzhaku ko dya thyaka na swona swi nga lahlekeriwa hi vutomi


Osley Mishasha loyi a nga na ‘degree’ ya Bsc (environmental sciences) tlhelo a nga ku endleni ka ‘Masters Degree’ ya ‘Environmental sciences’ u hlamusele leswaku “vaaki va lahlela thyaka etindhawini leti nga riki enawini hikuva van’wana a va swi tivi hambi ku ri leswaku leswi swi nga khumba mbango hi ndlela yo biha na ku tlhela swi khumba swilo swo hambana-hambana leswi hanyaka ku katsa na hina vanhu, kasi nkarhi wun’wana swi vangiwa hileswi ku pfumalekaka switirhisiwa swo lahlela thyaka emigangeni yo hlaya.”


“Switirhisiwa leswi nga khumbekaka swinene hi ku lahliwa loku nga riki enawini swi katsa mati (milambu na madamu), misava, khwalithi ya misava xikan’we na moya lowu hi wu hefemulaka leswi nga vangaka xiphiqo xa rihanyo.” Ku vula Mishasha.

“Leswi hi nga swi endlaka ku papalata ku tumbuluxiwa ka ndhawu yo lahlela thyaka leyi nga riki enawini i ku endla leswaku ku lemukisiwa vaaki hi ku lahliwa ka thyaka endzeni ka miganga ya laha kaya naswona nakambe ku nghenelela exikarhi ka timasipala na Vaaki swi nga ha sivela ku lahliwa ka thyaka loku nga riki enawini,” a gimeta.