Vaaki va lava hosi yi xiximiwa hi xitifikheti

Hi Orlando Chauke

Vaaki va muganga wa Dzumeri va lava leswaku hosi ya vona, Divili Mavunda, loyi sweswi a amukeriwaka tani hi hosana, a amukeriwa ximfumo tani hi hosi leyikulu, kufana na tihosi tin’wana etikweni leti khale a ti vuriwa tihosana hi nkarhi wa vukoloni.

Hi Musumbhunuku vhiki leri nga hundza, vaaki vo huma eka miganga ya 20 ehansi ka hosi Dzumeri va hlengeletanile no hlawula ntlawa lowu nga ya ePolokwane ku ya yisa memorandamu eka holobyenkulu wa xifundzhankulu xa Limpopo, Dokodela Phophi Ramathuba, na MEC wa ndzawulo ya CoGHSTA, Basikopo Makamu, va lava ku xiximiwa ka hosi ya vona.

Kuya hi Jerry Nkuna, muvulavuleri wa ntlawa lowu nga rhumela memorandamu ePolokwane, vaaki va lava leswaku hosi Dzumeri a nyikiwa xitifikheti xo xiximiwa tani hi murhangeri lonkulu wa ndhavuko, tani hi leswi sweswi a tiviwaka tani hi hosana, hambi leswi a nga tirhiki ehansi ka murhangeri wihi na wihi wa ndhavuko.

Hi ndzhavuko, tihosi letintsongo ati thoriwa kuya hi rixaka na ntwanano wa vaaki endzeni ka xivumbeko xa nawu wa ndhavuko, hakanyingi ti tirha tani hi tihosi leti tirhaka kufikela loko hosi leyi faneleke yi kula ku ringana ku teka vuhosi.

Hambiswiritano, hi nkarhi wa vukoloni ni xihlawuhlawu, fambiselo leri ri endliwe hi xikongomelo xa tipolitiki. Mfumo wa vukoloni ni wa xihlawuhlawu wu nghenise swiyimo leswintshwa swa vurhangeri bya ndhavuko, swo tanihi “hosinkulu,” “ hosi” ni “hosana,” leswaku wulawula vaaki. Hakanyingi swikhundlha leswi a swi tatiwa hi ku ya hi ku tshembeka ka tipolitiki ematshan’weni ya swipimelo swa ndhavuko.

Hi 2003, nawu wuntshwa lowu lawulaka vurhangeri bya ndhavuko lowu vuriwaka Nawu wa Rimba ra Vurhangeri na Vulawuri bya Ndhavuko wa 2003 (Nawu wa Nomboro ya 41 wa 2003, wu nghenisiwile. Nawu lowu wu nyikile rimba ra milawu ro amukela vurhangeri bya ndhavuko hi ku landza milawu ya xidemokirasi ya tiko. Ehansi ka nawu lowu hi kona laha varhangeri votala va ndzhavuko, lava khale ava tiviwa tani hi ti hosana, ava amukeriwa ximfumo tani hi tihosi.

Kambe hosi Dzumeri u tshamile ari hosana, naswona a ku va nga na nchumu lowu endliweke ku cinca xiyimo xa yena kufikela namuntlha. Vaaki va Dzumeri va tshemba leswaku leswi swi kavanyeta nhluvukiso eka ndhawu ya vona, tani hi leswi vavekisi va tsakelaka ku tihlanganisa na tihosi, ku nga ri tihosana, leswaku va ta fambisa tiphurojeke ta nhluvukiso.

“xikombiso i mhaka ya sweswinyana ya xikolo xa ngoma. A va nga swi koti ku pfumelela xikombelo xa yena xo rhurhela xikolo xa ngoma, va vula leswaku un’wana endhawini ya ka hina se a a xi rhurhelini. Tanihi vaaki, a hi twisisi leswaku ntirho ehansi ka vulawuri byin’wana bya ndhawu wu nga hi khumba njhani,” ku vula yena.

“Leswi hi swona swi endlaka leswaku hi lava leswaku a nyikiwa xitifikheti xa vurhangeri bya le henhla, leswaku a ta kota ku fambisa nhluvukiso emigangeni ya hina handle ko lava mpfumelelo eka munhu,” ku vula yena. U engeterile leswaku, handle ko sivela nhluvukiso eka ndhawu leyi, mhaka leyi yi tlhela yi va na vuswikoti byo vanga timholovo exikarhi ka swirho swa vaaki leswi tshembekaka eka yena na lava kanetaka vurhangeri bya yena.

Hi ku ya hi yena, holobyenkulu na MEC wa ndzawulo ya CoGHSTA va nyikiwile masiku ya 30 ku hlamula, loko va tsandzeka leswi ku ta tekiwa magoza man’wana. “A ndzi lavi ku ringanyeta hi goza ra hina leri landzelaka sweswi, tani hi leswi hi nga ta rhanga hi lava ku burisana na vaaki lava hi rhumeleke ku teka xiboho eka ndlela ya hina leyintshwa yo teka goza.

“Hi vile na ku rhula hi Musumbhunuku, kambe a ndzi nge tiyisisi leswi fanaka loko vaaki lava hlundzukeke va rhelela ePolokwane ku kombisa ku vilela ka vona hi mfumo,” u vurile leswi loko a vutisiwa hi goza ra vona leri landzelaka.

Hi nkarhi wolowo, hosi Dzumeri u kuma swipfuno hinkwaswo leswi fambelanaka na ku va hosi, kambe u pfumala vulawuri lebyikulu byo fambisa nhluvukiso eka miganga leyi a yi tirhelaka. Xitifikheti xa vurhangeri bya le henhla xi ta n’wi nyika matimba lama heleleke ku fambisa nhluvukiso eka miganga ya yena hinkwayo ya 20.