Vaxavisi va tsunduxiwa ku tsarisa mavhengele

Hi Orlando Chauke

Mhaka ya chefu ya swakudya leyi katsaka switirhisiwa leswi xavisiwaka hi mavhengele ya swiphaza yi vange mpfilumpfilu lowukulu, leswi endleke leswaku mfumo wu tiyisisa milawu yo tsarisa mabindzu. Sweswi, mabindzu hinkwawo lamakulu kumbe lamatsongo ma fanele ma tsarisa eka timasipala ta wona ta ndhawu.

Loko a vulavula eka nhlengeletano na vini va mavhengele ya swiphaza eholweni ya vaaki ya Giyani hi Ravumune vhiki leri hundzeke, Joe Motene, Mulawurinkulu wa Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Ikhonomi, Mbango, na Vupfhumba, u hlamuserile leswaku Limpopo yi vile na nawu wa yona wo tsarisa mabindzu ku sukela hi 2003. Hambiswiritano, nawu lowu a wu nga tirhisiwi hi ku hetiseka ku fikela loko puresidente a kombela leswaku ku va ni milawu yo tika sweswinyana.

“Nawu wu lava leswaku mabindzu hinkwawo, ku sukela eka vaxavisi lavakulu vo fana na Shoprite ku ya eka vaxavisi van’waswimawusa na vaxavisi va le makaya, ku kuma mpfumelelo wa bindzu eka masipala wa vona.”

Motene u tlhele a tsundzuxa vini va switolo swa byala leswaku tilayisense ta vona ta byala a ti nge he eneli leswaku va tirha. Hi Nyenyankulu lembe leri taka, na vona va ta fanela ku kuma mpfumelelo wa bindzu.

Siku ro hetelela ro tsarisa mavhengele ya swiphaza i Ravuntlhanu, wa ti 13 N’wendzamhala. Loko ndzawulo yi komberile ku engeteriwa masiku nyana, Motene u komberile vini va mavhengele ku nga yimeli mpfumelelo. “Tsarisa siku ro hetelela ri nga si fika leswaku u papalata swiphiqo.” a tsundzuxa van’wamabindzu.

Hambiswiritano, endlelo ro tsarisa a ri fambanga kahle hinkwako-nkwako. Eka tindhawu tin’wana, ku vikiwa leswaku varhangeri va ndhavuko va hakerisa mali yo tlula mpimo ku tsarisa. “Murhangeri un’wana u lave R9,000, kasi un’wana u kombele R15,000,” ku vula Motene. “Leswi a swi amukeleki, naswona hi vike mhaka leyi eka valawuri lava nga ehenhla ku nga MEC wa CoGHSTA.”

Motene u tlhele a tivisa mali ya R500 wa mamiliyoni ku seketela mavhengele ya spaza, kambe hi lava va tsarisiweke na ku landzelela milawu ntsena lava nga yi fikelelaka. “ loko bindzu ri nga tsarisiwangi a ku na mali leyi nga averiwaka,” a tsundzuxa

Van’wana va vini va mavhengele ya swiphaza va kombisile ku vilela hi vaxavisi va ti ‘wholesale’ na vaendli va swilo, va vula leswaku na vona va fanele ku byarha vutihlamuleri. “Hinkwerhu hi xava eka vona. Loko va nga kamberiwi, ha ha ta hetelela hi ri na switirhisiwa swa xiyimo xa le hansi,” ku vula Clarence Khosa, n’wini wa xitolo ku suka emugangeni wa Shawela.

Motene u va tiyisisile leswaku mfumo wu teka magoza. “Se hi pfarile mabindzu yo tala lama tlulaka milawu. Hi tiyisisa leswaku swixavisiwa hinkwaswo swi tsariwe hi ndlela leyi faneleke, minxavo, na masiku yo hundzeriwa,” u vurile, a hlohlotela mabindzu ku landzelela milawu.